"Роза Горбаева Кыргыз Республикасына каршы" иши. БУУнун Адам укуктары боюнча комитетинин 23-октябрындагы, 2023-жылдын карап чыгуу. Билдирүү 3261/2018.
2018-жылы билдирүүнүн авторуна даттанууну даярдоого жардам көрсөтүлгөн. Кийин арыз Кыргызстанга коммунист болгон.
Автор, атап айтканда, ал милиция тарабынан физикалык жана психологиялык кыйноолорго дуушар болгон; анын кыйноолор боюнча дооматтарын иликтөө натыйжалуу болгон жок; соттук териштирүүлөр негизсиз создуктурулуп, анын жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пактынын 3-беренесинин 14-пунктунун "е" пунктчасында бекитилген укуктары бузулган, анткени анын билдирүүлөрүн тастыктай турган күбөлөр суралбай калган жана автор карама-каршы көрсөтмө берген күбөлөргө суроо бере алган эмес; милиция аны жарандык жана саясий укуктар жөнүндө Эл аралык пакттын 3-беренесинин 14-пунктунун эөжп) пунктчасын бузуу менен кылмыш жасагандыгын мойнуна алган. Автор ошондой эле тергөө абактарында кармоо шарттарынын начардыгын белгилеген. Комитет Пакттын айрым жоболорун бузгандыгын аныктады.
Комитеттин укуктук позициялары: катышуучу-мамлекет камакка алынган ар кандай адамдын коопсуздугу үчүн жоопкерчилик тартат жана эгерде камакка алынган адамда дене жаракатынын белгилери бар болсо, анда катышуучу-мамлекет мындай зыяндар үчүн жоопкерчилик тартпагандыгын тастыктаган далилдерди берүүгө милдеттүү. Комитет мындай учурларда далилдөө түйшүгү билдирүүнүн авторуна гана жүктөлүшү мүмкүн эмес экенин, өзгөчө көп учурда катышуучу-мамлекет гана тиешелүү маалыматка жете ала тургандыгын эске алуу менен (7.3-пункт) бир нече жолу билдирген.
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пактынын 7-беренесинде корголгон укуктар сыяктуу адам укуктары бузулган учурда кылмыш ишин иликтөө жана андан кийинки куугунтуктоо зарыл болгон чараларды көрүү практикасын келтирет. БУУнун Адам укуктары боюнча комитети жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пактынын 7-беренесин бузган кыянаттык боюнча арыз бергенден кийин, катышуучу мамлекет анын натыйжалуу болушу үчүн ыкчам жана калыс иликтөө жүргүзүшү керектигин белгилейт (7.4-пункт).
Бириккен Улуттар Уюмунун Адам укуктары боюнча комитети Оадж 35 (2014) эркиндиги жана жеке кол тийбестиги жөнүндө өзүнүн эскертүүсүн эске салат, ага ылайык кармалган адам 48 сааттын ичинде соттун алдына чыгышы керек. Жалпы тартиптин ушул эле эскертүүсүндө көрсөтүлгөндөй, жарандык жана саясий укуктар жөнүндө Эл аралык пактынын 9-беренесинин мааниси боюнча кармоо сөзсүз түрдө расмий кармоону камтыбайт, анткени ал ички мыйзамдарга ылайык аныкталат (кароонун 7.7-пункту).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети эркиндигинен ажыратылган адамдар эркиндигинен ажыратуунун сөзсүз натыйжасы болуп саналгандардан тышкары башка ажыратууларга жана кыйынчылыктарга дуушар болбошу керектигин жана аларга камактагыларга карата Бириккен Улуттар Уюмунун минималдуу стандарттык эрежелерине (Нельсон Манделанын эрежелери) ылайык гумандуу мамиле камсыз кылынышы керектигин белгилейт (Ойлордун 7.9-пункту).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети катышуучу мамлекеттердин ички мыйзамдардагы укуктардын бузулушу боюнча даттанууларды кароо үчүн тийиштүү соттук жана административдик механизмдерди түзүүнүн маанилүүлүгүн кайра билдирди. Ал жарандык жана саясий укуктар жөнүндө Эл аралык пактынын катышуучу - мамлекеттерине салынуучу жалпы юридикалык милдеттенменин мүнөзү жөнүндө өзүнүн сын-пикиринин 15-пунктуна шилтеме кылат, анда ал катышуучу-мамлекет тарабынан орун алган бузуулар жөнүндө дооматтарды иликтөө үчүн чараларды көрбөгөндүгү өзүнөн өзү жарандык жана саясий укуктар жөнүндө Эл аралык пакттын өзүнчө бузулушу болуп калышы мүмкүн экендигин билдирген (7.11-пункт).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети соттордун жана трибуналдардын алдында тең укуктуулук укугу жөнүндө жалпы тартиптин 35-пунктун, 32-пунктун (2007) жана сот айыпталуучуларга кепилдик берүү укугунан баш тарткан учурларда, алар мүмкүн болушунча эртерээк соттолушу керек деп айткан. Бул кепилдик расмий айыптоо менен соттук териштирүү баштала турган убакыттын ортосундагы убакытка гана эмес, ошондой эле апелляция боюнча акыркы чечим чыкканга чейинки убакытка да тиешелүү (7-пункт.12 ойлор).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети ар кандай кечигүүнүн зарылдыгын жана иш өзгөчө татаал болгонун далилдөө түйшүгү катышуучу мамлекетке жүктөлөрүн көрсөткөн мурунку практикасын белгилейт (7.12-пункт).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети буга чейинки өзүнүн тажрыйбасын эске салат, ага ылайык жарандык жана саясий укуктар жөнүндө Эл аралык пактынын 3-беренесинин 14-пунктунун "оэкб" пунктчасынын жобосу ар бир адам өзүнө каршы көрсөтмө берүүгө же өзүн күнөөлүү деп табууга мажбурланбоо укугуна ээ экендиги жөнүндө күнөөсүн мойнуна алуу максатында тергөө органдары тарабынан айыпталуучуга карата кандайдыр бир түз же кыйыр физикалык же психологиялык кысымдын жоктугу катары чечмелениши керек. БУУнун Адам укуктары боюнча комитети ошондой эле күнөөнү моюнга алууга мажбурлоо даттануулары менен байланышкан иштерде айыпталуучулардын көрсөтмөлөрү алардын өз каалоосу менен берилгенин далилдөө түйшүгү мамлекетке жүктөлөөрүнө көңүл бурат (7.13-пункт).
Иштин фактылык жагдайларына Комитет тарабынан баа берүү: автор зыяндын алган убактысы жөнүндө маалыматтагы айырмачылыктарды жана катышуучу мамлекеттен бул зыяндын келип чыгышы мүмкүн экендиги жөнүндө маалыматтын жоктугун эске алып, БУУнун Адам укуктары боюнча комитети автордун ага келтирилген зыяндын себеби жөнүндө толук ырастоолоруна тийиштүү маани берүү зарыл деп чечти. Ошондуктан Буунун адам укуктары боюнча комитети келтирилген фактылар жарандык жана саясий укуктар жөнүндө Эл аралык пактынын 7-беренесинде (7.3-пункт) белгиленген автордун укуктарынын бузулгандыгын күбөлөндүргөнүн көрсөткөн.
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети 1 жана 2-март, 2013-жылы тышкы дүйнө менен байланышсыз камакта кармоо жөнүндө жазуучунун ырастоолору жана кыйноолорду милиция тарабынан колдонуу тууралуу ырастоолору каралбай калганын белгиледи. Башкы прокуратура келтирилген зыяндын келип чыгышын тактаган жок. Ал жазуучу кыйноолорду колдонуу боюнча айыптап жаткан укук коргоо органдарынын кызматкерлеринин арыз кабыл алынган, ал 1 жана 2-март, 2013-жылы кармалган эмес, башка мүмкүн болгон күбөлөрдү суракка Жок (пункту 7.6 соображения).
Бул иште автор 1-жылдын 2013-мартында кармалып, 4-жылдын 2013-мартында соттун алдына келген жана ошону менен 48 сааттык чектик мөөнөт ашып кеткен (7.7-пункт).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети бир нече жолу ушундай негиздүү дооматтарга карата белгилегендей, автор сүрөттөгөн анын камакта кармоо шарттары анын гумандуу мамилеге жана анын жынысына жана адам инсанына мүнөздүү кадыр-баркына болгон укугун бузган, ошондуктан жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пактынын 10-беренесинин 1-пунктуна каршы келген (7.9-пункт).
Ойлордун текстинде айтылгандай, " бардык изоляторлордо эмеректер, шейшептер, жылуулук, желдетүү жана табигый жарык жок, ошондой эле санитардык-гигиеналык шарттар начар, анын ичинде даараткананын жоктугу жана даараткананы жана душту колдонууда байкоо жүргүзүүдөн обочолонуу мүмкүнчүлүгү болгон. Мындай шарттар автордун ден соолугуна байланыштуу көйгөйлөрдү жаратып, ал 33 жолу даттанган.... Комитет ошондой эле тергөө абактарындагы бардык кызматкерлер эркектер деген автордун дооматын эске алат. Алар аны тинтип, көзөмөлдөшкөн "(7.8-пункт).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети кылмыш иши административдик жана сот органдары тарабынан негизсиз кечиктирилбестен жүргүзүлгөн деген тыянак чыгара албайт (7.12-пункт).
Тексттин ойлорунан көрүнүп тургандай,"... авторго 2-жылдын 2013-мартында айып тагылган жана анын өкүмү 29-жылдын 2016-мартында, үч айлампадан кийин гана тастыкталган. Сот отурумдарынын бири да ашыкча создуктурулбаганы менен, иш төрт жолу прокуратурага кайра тергөөгө жөнөтүлгөн" (7.12-пункт).
БУУнун Адам укуктары боюнча комитети соттор автордун күнөөсүн аныктоодо анын күнөөсүн аныктоодо башка далилдер менен катар пайдаланганын, анын бул моюнга алуу мажбурлоо жолу менен алынганын ырастаганына карабай (7.13-пункт) карап чыгышканын белгиледи.
Комитеттин тыянактары: келтирилген фактылар жарандык жана саясий укуктар жөнүндөгү Эл аралык пактынын 7, 9, 10 жана 14-беренелери боюнча автордун укуктарынын бузулгандыгын айгинелейт.