Хабар: Хайрулло Тұрсынов Қазақстанға қарсы. Хабарлама N 538/2013. Шешімді азаптауға қарсы комитет (бұдан әрі - Комитет) 2015 жылғы 8 мамырда қабылдады.
2013 жылы хабарламаның авторына шағымды дайындауға көмек көрсетілді. Кейіннен шағым Қазақстанға хабарланды.
Хабарламаның тақырыбы: өтініш берушіні Өзбекстанға шығару.
Жаратылыс сұрақтары: шыққан еліне оралғаннан кейін азаптау қаупі.
Комитеттің құқықтық ұстанымдары: Комитет өзінің N 1 жалпы тәртіпті ескертуін басшылыққа ала отырып, ол тиісті Қатысушы мемлекеттің органдары келетін қорытындыларға едәуір дәрежеде сүйенетінін, бірақ бұл ретте Комитет мұндай қорытындылармен байланысты емес екенін және Конвенцияның 22-бабының 4-тармағына сәйкес фактілерді барлығын ескере отырып, еркін бағалауға құқылы екенін еске салады әрбір нақты іс бойынша мән-жайлар (шешімнің 9.9-тармағы).
Комитеттің істің нақты мән-жайларын бағалауы: Комитет адвокаттың азаптау мен зорлық-зомбылық, әсіресе экстрадицияланған баспана іздеушілерге қатысты, Өзбекстанда жүйелі түрде қолданылады деген пікірін атап өтеді. Ол бұдан әрі егжей-тегжейлі баяндалған мәлімдемелерді атап өткендей, бұрын Қазақстанға кеткенге дейін өтініш беруші өзбек билігі тарапынан діни себептермен және қатыгездікпен қудалауға ұшыраған. Ол... қорғаушының қорытындысы бойынша өтініш берушіні шығару туралы шешім қабылданған қатысушы мемлекеттегі сот талқылауы әділ болған жоқ деген дәлелін назарға алады, өйткені өтініш берушіге аудармашының қызметі қамтамасыз етілмеген; соттар өтініш берушінің экстрадициялау жағдайында оған азаптау қаупі төніп тұрғаны туралы мәлімдемелерінің мәні бойынша қараған жоқ және өтініш берушіде қаралмаған көші-қон комитетінің баспана беру туралы өтінішін қабылдамау туралы шешімі. Ол әрі қарай қатысушы мемлекеттің өтініш беруші мен оның адвокаты аудармашының қызметтерін сұрау құқығы туралы хабардар етілгенін, бірақ олай етпегенін; Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар Управление жөніндегі Жоғарғы комиссарының басқармасы өтінішті қарау қорытындылары бойынша шешіммен келіспей, кейінірек қатысушы мемлекетке аудармашының қызметтері туралы шешім қабылдау құқығын қалдырғанын атап өтеді. өтініш берушіні экстрадициялау туралы мәселе. Сонымен қатар, қатысушы мемлекет экстрадициялау рәсімі ішкі және халықаралық нормаларға сәйкес келеді және экстрадициялау туралы шешімге қатысты өтініш берушінің апелляциялық шағымдарын қараған соттар көші-қон Комитетінің оның баспана туралы өтінішін қабылдамау туралы шешімін қадағалау тәртібімен қарауға құқылы емес деген пікір білдірді. Комитет қатысушы мемлекеттің өзбек билігінен алынған өтініш берушінің саяси себептермен немесе нәсіліне, дініне, азаматтығына немесе саяси көзқарастарына байланысты қудаланбайды деген сенімі туралы мәлімдемесін тиісті түрде ескереді; ол азаптауға, зорлық-зомбылыққа немесе адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын емдеуге ұшырамайды. Ол... адвокат Өзбекстанға экстрадицияланғаннан кейін өтініш берушінің 16 жылға бас бостандығынан айырылғаны туралы, қылмыстық тергеу барысында ол қысымға ұшырап, қатыгездікке ұшырағаны туралы, бұл өтініш берушінің қылмыс үшін кінәні мәжбүрлеп мойындауына және сот тыңдаулары барысында оның үнсіздігіне себеп болғандығы туралы берген ақпаратты атап өтеді. Ақырында, Комитет қатысушы мемлекеттің қылмыстық істің мәні экстрадициялау туралы өтініште көрсетілген өтініш берушіге қарсы айыптауларға сәйкес келетіндігін және шығарылған үкім оны қуғын-сүргінге немесе азаптауға ұшыратпағанын дәлелдейді (шешімнің 9.5-тармағы).
Комитет өтініш берушінің ресми түрде рұқсат етілген діни институттардан тыс өз дінін ұстанатынын айтады. Ол... өтініш беруші Өзбекстанның өтініші бойынша экстрадицияланғанын, онда ауыр қылмыстар, соның ішінде діни экстремизм және конституциялық құрылысты құлатуға қол сұғушылық туралы айыптаулар қамтылғанын және қатысушы мемлекеттің оның мүдделері мен қауіпсіздігіне қауіп төндіруі мүмкін деген қорытындысы негізінде атап өтті. Комитет терроризмге қарсы күресті қоса алғанда, өңірлік қауіпсіздік себептері бойынша адамдарды Өзбекстанға мәжбүрлеп қайтаруға байланысты, сондай-ақ оларды ұстау шарттары, олармен жұмыс істеу және олардың орналасқан жері туралы ақпараттың болмауына байланысты Қазақстанның екінші кезеңдік баяндамасы бойынша өзінің қорытынды ескертулерінде айтылған алаңдаушылықты тағы да растайды (CAT/c/Kaz/CO/қараңыз2, б. 15). Ол... атап өткендей, өнерде бекітілген төмен түсіру принципі. Конвенцияның 3-тармағы абсолютті сипатқа ие және қауіпсіздіктің ықтимал қаупі қатысушы мемлекетті басқа мемлекетке адамды жібермеу немесе қайтармау ("refouler") міндетінен босатпайды, егер оған азаптауды қолдану қаупі төнуі мүмкін деп ойлауға Елеулі негіздер болса (шешімнің 9.7-тармағы) (қараңыз, mutatis mutandis, N 444/2010, Абдусаматов және т. б. Қазақстанға қарсы хабарламалар; N 39/1996, Паес Швецияға қарсы, 1997 жылғы 28 сәуірде қабылданған Пікірлер; N 110/1998, Нуньес Чипана Венесуэлаға қарсы, 1998 жылғы 10 қарашада қабылданған Пікірлер, Б. 5.6; және N 297/2006, Сингх Соги Канадаға қарсы, 2007 жылғы 16 қарашада қабылданған шешім).
Осы істің мән-жайларын ескере отырып, Комитет өзінің қорытынды ескертулеріне сүйене отырып, сондай-ақ осы жағдайда оған берілген ақпарат негізінде Өзбекстанда адам құқықтарын өрескел, өрескел және жаппай бұзу тәжірибесінің болуы және азаптауды немесе қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын қарым-қатынастың басқа түрлерін қолданудың Елеулі қатері,әсіресе адамдарға қатысты, ресми түрде рұқсат етілген діни институттардан тыс өз дінін ұстанатын адамдар жеткілікті дәлелденген. Осыған байланысты ол өтініш берушінің Қазақстанға кетер алдында қамауға алу мен азаптауды қоса алғанда, діни себептер бойынша қудалау объектісі болғандығы туралы мәлімдемесін атап өтеді (шешімнің 9.8-тармағы).
Бұл жағдайда Комитет бұған дейін Өзбекстанда діни сенімдері бойынша қудалауға ұшыраған және елде экстремистік ұйым құрды және терроризмге ұшырады деп айыпталған және осы айыптаулар негізінде қатысушы мемлекет экстрадициялаған өтініш беруші оған Өзбекстанға оралғаннан кейін азаптауға ұшырау қаупі бар екенін жеткілікті түрде көрсетті деп атап өтті. Мұндай жағдайларда қатысушы мемлекеттің соттары ұлттық заңнаманың (қылмыстық іс жүргізу кодексінің 532-бабының 5-тармағы) және халықаралық нормалардың (мысалы, Конвенцияның 3-бабы) ережелерін басшылыққа ала отырып, өтініш берушіге қатысты азаптауларды қолдану ықтималдығын тиісінше талдауға міндетті болды. Сондықтан Комитет қатысушы мемлекеттің билігі өз міндетін орындамады-өтініш беруші Өзбекстанға оралғанға дейін тәуекелді жеке бағаламады деген қорытындыға келеді (шешімнің 9.9 - тармағы).
Қатысушы мемлекет өзбек билігінен осы айқын қатерден жеткілікті қорғаныс ретінде алған дипломатиялық сенімділікке қатысты Комитет мұндай сенімділікті алып тастамау қағидатын сақтамау құралы ретінде пайдалануға болмайтынын еске салады. Комитет қатысушы мемлекет шығарылғаннан кейінгі кезеңде қандай да бір нысанда мониторинг жүргізіп жатқандығы және осы мониторингтің объективтілігін, бейтараптығын және жеткілікті сенімділігін қамтамасыз етуге арналған қандай да бір шараларды қолданатыны туралы жеткілікті нақты ақпарат бермегенін атап көрсетеді (9-тармақ.10 шешімдер).
Комитеттің қорытындылары: қатысушы мемлекеттің Өзбекстанға экстрадициялауы Конвенцияның 3-бабын бұзу болып табылады (шешімнің 9.9-тармағы).