ՄԻԵԴ-ի ՝ "Խաչատուրովն ընդդեմ Հայաստանի" գործով 2021 թվականի հունիսի 22-ի վճիռը (գանգատ թիվ 59687/17)
2017 թվականին դիմումատուին աջակցություն է ցուցաբերվել բողոքի նախապատրաստման գործում: Հետագայում բողոքը կոմունիկացվել է Հայաստանին։
Գործով գանգատարկվում է դիմումատուին այլ պետություն հանձնելու մասին որոշումը, որը ծանր առողջական վիճակի հետևանքով չէր կարող տեղափոխվել որևէ տեղ անգամ բժշկական դիտարկման առկայության դեպքում.առանց անձի տեղափոխման ռիսկերի պատշաճ գնահատման արտահանձնումը կհանգեցնի կոնվենցիայի խախտման: Գործով թույլ է տրվել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի պահանջների խախտում:
ԳՈՐԾԻ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ
Դիմումատուն, ով ազգությամբ հայ Ռուսաստանի Դաշնության քաղաքացի է, Հայաստանի իշխանությունների կողմից պետք է հանձնվեր Ռուսաստանի Դաշնություն, որտեղ նրա նկատմամբ քրեական գործ էր քննվում կաշառք ստանալու փորձի մեղադրանքով: Դիմումատուն անհաջող կերպով բողոքարկել է հանձնման մասին որոշումը, որն ուժի մեջ է մտել 2017թ.նոյեմբերի 30-ին: Նույն օրը Եվրոպական դատարանը բավարարել է դիմումատուի միջնորդությունը Եվրոպական Դատարանի կանոնակարգի 39-րդ կանոնի համաձայն միջանկյալ միջոցներ կիրառելու վերաբերյալ և, ուսումնասիրելով կողմերի դիտողությունները տվյալ հարցի վերաբերյալ, 2018թ. փետրվարի 6-ին որոշել է երկարաձգել նշված միջոցների կիրառումը: Վկայակոչելով Կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածները ՝ դիմումատուն պնդել է, որ իր առողջական վիճակը թույլ չի տվել իր փոխադրումն իրականացնել ինչպես ցամաքային, այնպես էլ օդային տրանսպորտով:
ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐ
Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի պահպանման վերաբերյալ: Սույն գործով առանցքային հարցն այն էր, թե արդյոք ծանր հիվանդ դիմողի փոխադրումը կարող է հանգեցնել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին հակասող դիմում կիրառելու իրական ռիսկի: Իրոք, այն անձի տեղափոխումը, ում առողջական վիճակն առանձնապես ծանր է, ինքնին կարող է նման վտանգ ներկայացնել ։ Այնուամենայնիվ, փոխադրման ազդեցության գնահատումը յուրաքանչյուր դեպքում պահանջում է փոխադրվող անձի առողջական վիճակի առանձին վերլուծություն, ինչպես նաև հատուկ բժշկական ապացույցներով հաստատված հատուկ բժշկական ռիսկերի ՝ կապված փոխադրման հետ ՝ հաշվի առնելով որոշակի փոխադրման հանգամանքները ։ Այս գնահատումը պետք է իրականացվի ՝ հաշվի առնելով անձի առողջական վիճակը որոշակի ժամանակահատվածում, հաշվի առնելով, որ որոշակի ժամանակահատվածում հաստատված հատուկ ռիսկերը, կախված նրանից, թե դրանք ժամանակավոր են, թե մշտական, կարող են անհետանալ ժամանակի ընթացքում ՝ հաշվի առնելով տեղափոխվող անձի առողջական վիճակի փոփոխությունները ։
Հաշվի առնելով վերոգրյալը ՝ Եվրոպական դատարանը սույն գործի առնչությամբ նշում է հետևյալը.
Ինչ վերաբերում է դիմումատուի փաստացի առողջական վիճակին և բժշկական ռիսկերին: Դիմումատուն տրամադրել է մանրամասն բժշկական տվյալներ, որոնք ստացվել են տարբեր բժիշկներից, այդ թվում ՝ Հայաստանում առաջատար բժիշկ-նյարդաբանից, որոնք վկայում են սիրտ-անոթային և նյարդային համակարգի ծանր խանգարումների և դիմումատուի տեղափոխման դեպքում ուղեկցող ռիսկերի մասին: Մասնավորապես, դիմումատուն տառապում էր ինսուլտի հետևանքներից, և ենթադրվում էր, որ դիմողին ցամաքային կամ օդային տրանսպորտով տեղափոխելու դեպքում կարող է առաջանալ ևս մեկ ինսուլտ կամ ինֆարկտ: Այդ ախտորոշումները և փոխադրման հետ կապված ռիսկերը հետագայում հաստատվել են Երևան քաղաքի հիվանդանոցի նյարդաբանական բաժանմունքի գլխավոր բժշկի կողմից: Դիմողի ՝ հետագայում իրականացված հոսպիտալացումից և նրա այլ ախտորոշումներից հետո, հանձնման նպատակով փոխադրման համար դիմողի ոչ պիտանի լինելը լրացուցիչ հաստատվել է: Չի ներկայացվել որևէ ապացույց, որը կասկածի տակ կդներ այդ տեղեկատվության հավաստիությունը ։ Հայաստանի իշխանությունները, թեև կասկածներ են հայտնել դիմողի առողջական վիճակի և հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ, inter alia-ն ինքնուրույն չի գնահատել դիմողի առողջական վիճակը, չի վիճարկել ներկայացված բժշկական տեղեկանքների արժանահավատությունը կամ նշված փաստաթղթերը տրամադրած բժշկական մասնագետների հուսալիությունը: Հետևաբար, Եվրոպական դատարանը հաստատված է համարել, որ դիմումատուն տառապել է սիրտ-անոթային և նյարդային համակարգի ծանր խանգարումներով ՝ ներկայացված փաստաթղթերում նկարագրված ուղեկցող հիվանդություններով ։
Ինչ վերաբերում է բժշկական ռիսկերին, որոնք կարող են առաջացնել դիմումատուի տեղափոխումը: Բացակայում են նշումներն առ այն, որ ՀՀ գլխավոր դատախազն ունեցել է դիմումատուի առողջական վիճակի վերաբերյալ որևէ բժշկական փաստաթուղթ, երբ որոշում է կայացրել նրան հանձնելու մասին, թեև նշված պահի դրությամբ դիմումատուին արդեն տեղափոխել են Դատապարտյալների կենտրոնական հիվանդանոց ՝ նրա առողջական վիճակի վատթարացման հետևանքով: Չնայած դրան, դիմումատուն համապատասխան բժշկական ապացույցներ է ներկայացրել Վերաքննիչ դատարան, սակայն փոխադրման հետ կապված ռիսկերի վերաբերյալ նրա փաստարկները մերժվել են դատարանի կողմից ՝ հղում անելով Ռուսաստանի Դաշնության իշխանությունների հավաստիացումներին ՝ դիմումատուի փոխադրման ընթացքում և դրանից հետո բժշկական հսկողության առկայության վերաբերյալ, այլ ոչ թե հղում անելով դիմումատուի առողջական վիճակի և դրա փոխադրման հետ կապված ենթադրյալ ռիսկերի վերաբերյալ մանրակրկիտ ուսումնասիրությանը: Հարկ է նշել, որ հիշյալ դատարանը մերժել է բավարարել դիմողի միջնորդությունը ՝ նրա առողջական վիճակի դատաբժշկական փորձաքննություն նշանակելու մասին: Իսկապես, Հայաստանի իշխանություններն ընդունել են, որ ներպետական դատարանները անփոփոխ են թողել դիմողի հանձնման մասին գլխավոր դատախազի որոշումը ՝ չունենալով դիմողի տեղափոխման հետ կապված հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ անկողմնակալ և անկողմնակալ բժշկական եզրակացություն ՝ հաշվի առնելով միայն, որ նրա նկատմամբ կապահովվի մշտական բժշկական հսկողություն: Այսպիսով, չնայած դիմողի կողմից ներկայացված օբյեկտիվ բժշկական ապացույցներին նրա առողջական առանձնապես ծանր վիճակի և հնարավոր էական ու անդառնալի հետևանքների մասին, որոնց կարող էր հանգեցնել նրա տեղափոխումը, ՀՀ դատարանները չկարողացան պատշաճ կերպով գնահատել նշված հետևանքների առաջացման ռիսկերը:
Ինչ վերաբերում է դիմումատուի առողջական վիճակի և այդ վիճակի վատթարացման ռիսկերի վերաբերյալ կողմերի կողմից ավելի ուշ ներկայացված փաստացի տեղեկատվությանը, որը հասանելի չի եղել դիմումատուի հանձնման վերաբերյալ վերջնական որոշում կայացնելու պահին: Այս տվյալները հաստատում էին, որ դիմումատուն ի վիճակի չէ տեղափոխել տեղափոխությունը: Ի թիվս այլ հարցերի, ՀՀ առողջապահության նախարարության հրավիրած բժիշկ-մասնագետներից կազմված կոլեգիան կարծիք է հայտնել, որ դիմումատուի ցամաքային կամ օդային տրանսպորտով փոխադրման հետ կապված բարձր ռիսկերը պայմանավորված են եղել դիմումատուի քրոնիկ հիվանդություններով և դրանց հնարավոր անկանխատեսելի սրացումներով, իսկ ուղեկցող բժշկի ներկայությունը չէր կարող վերացնել նշված ռիսկերը, քանի որ առողջական վիճակի կտրուկ վատթարացման դեպքում դիմումատուին անհրաժեշտ կլիներ շտապ բժշկական օգնություն մասնագիտացված բժշկական հաստատության պայմաններում: Ելնելով վերոգրյալից ՝ Եվրոպական դատարանը նշել է, որ Հայաստանի իշխանությունների դիրքորոշումը դիմումատուի հանձնման մասին որոշման կատարման վերաբերյալ, հաշվի առնելով բժիշկ-մասնագետների կազմում նշված կոլեգիայի եզրակացության առկայությունը, մնացել է անորոշ, հատկապես այն առումով, թե արդյոք Եվրոպական դատարանի եզրակացությունները նշանակություն կունենան դիմողի հանձնումն իրականացնելու վերաբերյալ Հայաստանի իշխանությունների որոշման համար:
Եվրոպական դատարանը նաև նշել է, որ Հայաստանի իշխանությունները չեն հաստատել իրենց պնդումները "ձևավորված պրակտիկայի" առկայության մասին, ըստ որի հանձնման մասին որոշումը ենթակա է կատարման միայն Դատապարտյալների կենտրոնական հիվանդանոցի եզրակացությունն ստանալուց հետո այն մասին, որ համապատասխան անձը կարող է տեղափոխվել երկրից երկիր կամ հանձնման մասին որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում միայն այն բանից հետո, երբ ընդունող պետության Ուղեկցող բժիշկը հետազոտում է փոխադրման ենթակա անձին Բացի այդ, ինչ վերաբերում է Հայաստանի իշխանությունների վկայակոչմանը Ռուսաստանի Դաշնության իշխանությունների հավաստիացումներին, հաշվի առնելով, որ նշված հավաստիացումները, ըստ երևույթին, սահմանափակվում էին միայն դիմողի տեղափոխման ժամանակ բժշկական ուղեկցության տրամադրմամբ, նրանք միայնակ չէին կարող բավարար հիմք հանդիսանալ, որպեսզի Եվրոպական դատարանը եզրակացնի, որ դիմողի փոխադրման ակնկալվող պայմանները վերացնում են դիմողի առողջական վիճակի կտրուկ վատթարացման հետ կապված առկա ռիսկերը, Եթե Հայաստանից նրա արտահանձնումը կատարվի այն ժամանակ,, եվրոպական դատարան
Հանձնման մասին որոշման կատարման վերաբերյալ նախկինում քննված մի քանի գործերում այն անձանց նկատմամբ, ովքեր փոխադրման ընթացքում կարող էին առողջության հետ կապված ռիսկեր ունենալ, Եվրոպական դատարանը կարևորեց համապատասխան ներպետական օրենսդրության և ընթացակարգի առկայությունը, ըստ որի որոշման կատարումը կախված կլինի փոխադրվող անձի առողջական վիճակի գնահատումից: Սակայն սույն գործով չի ապացուցվել, որ ՀՀ-ում առկա են եղել նշված երաշխիքները կամ դատավարական նորմերը: Եվրոպական դատարանը համոզված չէ, որ Ռուսաստանի Դաշնության իշխանությունների կողմից դիմողի առողջական վիճակի գնահատումը հանձնելուց անմիջապես առաջ, նույնիսկ եթե այն իրականացվի, հաշվի առնելով նման գնահատման աստիճանի որևէ ցուցում, կնպաստի այն ռիսկերի պատշաճ քննությանը, որոնց կարող էր ենթարկվել դիմողը, իսկ տվյալ հարցի որևէ իրավական կարգավորման բացակայության դեպքում և դրա ազդեցությանը հանձնման մասին ուժի մեջ մտած որոշման պարտադիր բնույթի վրա ։
Հետևաբար, հաշվի առնելով կողմերի կողմից գործի վերաբերյալ իրենց դիտողությունների փոխանակումն ավարտելու պահին ստեղծված իրավիճակը, բավարար տվյալներ կային այն եզրահանգման համար, որ, հաշվի առնելով դիմողի առողջական ծանր վիճակը, նրա տեղափոխումը, նույնիսկ Ուղեկցող բժշկի ներկայությամբ, կհանգեցներ դիմումատուի նկատմամբ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին հակասող դիմում կիրառելու իրական ռիսկի ։ Այս եզրակացությունը ձևակերպելիս Եվրոպական դատարանը հաշվի է առել արտահանձնման հատուկ համատեքստը և այս ընթացակարգի հիմքերը չխաթարելու կարևորությունը: Մասնավորապես, գործի մեջ երրորդ կողմի իրավունքների առկայությունը պահանջում էր, որ հաշվի առնելիս, թե արդյոք գոյություն ունի չարաշահման հատուկ և անհատական ռիսկ, որը պետություններին կազատի համապատասխան անձին հանձնելու պարտականությունից, հայցվող պետությունը պետք է ապավիներ ամուր փաստական հիմքի վրա ՝ հիմնավորելու համար պահանջվող ռիսկի շեմի հասնելու եզրակացությունը: Այնուամենայնիվ, այն, ինչ պետք է հաշվի առնել, այն է, որ այն պետք է հիմնված լինի այն փաստի վրա, որ
Եվրոպական դատարանը վճռել է, որ դիմումատուի առողջական վիճակի վերաբերյալ տվյալների լույսի ներքո տեղի կունենա Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում, եթե նրան հանձնեն Ռուսաստանի Դաշնություն ՝ առանց Հայաստանի իշխանությունների կողմից գնահատելու այն ռիսկերը, որոնց նա կբախվի փոխադրման ժամանակ:
Որոշում
Գործով թույլ է տրվելու Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի պահանջների խախտում, եթե դիմումատուն արտահանձնվի առանց նրա առողջական վիճակի համար ռիսկերի գնահատման (ընդունվել է միաձայն):
Եվրոպական դատարանը նաև պարզել է, որ բացակայում է Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածի խախտման վերաբերյալ գանգատը քննելու անհրաժեշտությունը:
Փոխհատուցում
Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի կիրառման կարգով: Եվրոպական դատարանը վճռել է, որ կոնվենցիայի խախտման փաստի հաստատումն ինքնին բավարար արդարացի փոխհատուցում է պատճառված ցանկացած բարոյական վնասի համար:
Եվրոպական Դատարանի կանոնակարգի 39-րդ կանոնի համաձայն նշված միջանկյալ միջոցները շարունակում են գործել մինչև սույն որոշումն ուժի մեջ մտնելը, Եթե Եվրոպական դատարանը տվյալ հարցի վերաբերյալ այլ որոշում չի ընդունում: