ECHR-ის 2021 წლის 08 ივლისის განჩინება "თხელიძე საქართველოს წინააღმდეგ" საქმეზე (საჩივარი no 33056/17).
2017 წელს განმცხადებელს დაეხმარა საჩივრის მომზადებაში. შემდგომში, საჩივარი საქართველოს ეცნობოდა.
საქმე ეხება საქართველოს ხელისუფლების მიერ ოჯახში ძალადობის მსხვერპლის დასაცავად პრევენციული ღონისძიებების გატარებას და შინაგან საქმეთა ორგანოების უმოქმედობის გამოძიებას გენდერის საფუძველზე სისტემატურ დარღვევებთან და დისკრიმინაციასთან დაკავშირებით. საქმეში კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევა დაფიქსირდა.
საქმის გარემოებები
განმცხადებლის ქალიშვილი (მ.თ.) დაექვემდებარა ოჯახურ ძალადობას მისი პარტნიორის (ლ. მ.) მიერ. შედეგად, მან ესროლა მას და შემდეგ თავი მოიკლა. ამის შემდეგ, განმცხადებელმა არაერთი განცხადება შეიტანა საქართველოს საოლქო პროკურატურასა და გენერალურ პროკურატურაში, სადაც მოითხოვა სისხლის სამართლის საქმის გახსნა სამართალდამცავების მხრიდან სავარაუდო დაუდევრობის გამო, რომლებიც მისი ქალიშვილის საქმეს ოჯახური ძალადობის საჩივრებზე განიხილავდნენ. ამ მიმართვებმა შედეგი არ გამოიღო და უპასუხოდ დარჩა.
სამართლებრივი საკითხები
კონვენციის მე-2 მუხლის (არსებითი ასპექტი) შესაბამისობასთან დაკავშირებით, მიღებული კონვენციის მე-14 მუხლთან ერთად. ევროპული სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქართველოში, ზოგადად, არსებობს შესაბამისი სამართლებრივი ჩარჩო და ადმინისტრაციული პრაქტიკა ქალთა ოჯახში ძალადობისგან დასაცავად. პირიქით, მოცემულ შემთხვევაში სერიოზული კითხვები დაისვა იმ გზამ, რომლითაც არსებული შემაკავებელი მექანიზმი გამოიყენეს საქართველოს სამართალდამცავებმა, ანუ განმცხადებლის ქალიშვილის სიცოცხლის დასაცავად პრევენციული ოპერატიული ღონისძიებების გატარების ვალდებულების ფაქტობრივმა შესრულებამ.
დაახლოებით ექვსი თვის განმავლობაში მ.თ. - მ და განმცხადებელმა საქართველოს შინაგან საქმეთა ოფიცრებისგან დახმარება სულ მცირე 11-ჯერ მოითხოვეს. თითოეულ მიმართვაში ისინი ნათლად აფიქსირებდნენ ძალადობის ხარისხს ლ. მ. - ს ქცევაში. სამართალდამცველებმა იცოდნენ, რომ ლ.მ. - მ გამოავლინა პათოლოგიური სისასტიკე, ჰქონდა ფსიქიკური დაავადებები, ვერ აკონტროლებდა რისხვას, ჰქონდა წინა ნასამართლეობა და ბოროტად იყენებდა ნარკოტიკებსა და ალკოჰოლს. შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა ასევე იცოდნენ, რომ მ. თ. მას მუდმივად თან ჰქონდა თავდაცვის სხვადასხვა საშუალება და განიცდიდა ძლიერ შიშს და შფოთვას, როდესაც მისი პარტნიორი მიუახლოვდა მას ბინაში ან სამსახურში. ყველა ამ არგუმენტმა დაადასტურა იმ საფრთხის რეალური ხასიათი, რომელსაც ლ.მ. წარმოადგენდა მ. თ. - სთვის გარდა ამისა, ძალადობა, რომელსაც მ. თ. დაექვემდებარა, არ შეიძლება ჩაითვალოს ინდივიდუალურ ან ცალკეულ ეპიზოდებად, მაგრამ უნდა განიხილებოდეს, როგორც განგრძობითი სიტუაცია. თუ ოჯახში ძალადობის მუდმივი მდგომარეობაა, მსხვერპლის საფრთხის უშუალო ხასიათში ეჭვი არ შეიძლება იყოს. ამდენად, საქართველოს შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა იცოდნენ ან უნდა სცოდნოდათ, რომ განმცხადებლის ქალიშვილს რეალური და უშუალო საფრთხე ემუქრებოდა.
განსაკუთრებული ზრუნვის მოთხოვნასთან დაკავშირებით, ევროპულმა სასამართლომ საქართველოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ჩადენილი არაერთი სერიოზული დარღვევის არსებობა დაადგინა. ჯერ ერთი, იყო სამართალდამცველების მიერ მტკიცებულებების არაზუსტი ან არასრული შეგროვება. ამავე დროს, ოჯახში ძალადობის საჩივარზე მტკიცებულებების შეგროვების პროცედურის დარღვევამ შეიძლება გამოიწვიოს ჩადენილი რეალური ძალადობის საფრთხის ხარისხის არასწორი შეფასება, უარყოფითად იმოქმედოს სისხლის სამართლის საქმის წარმოების დაწყების პერსპექტივებზე და ძალადობის მსხვერპლსაც კი შეუშალოს ხელი მომავალში ოჯახის წევრის მიერ ხელისუფლებისთვის ძალადობის შესახებ. ამ მხრივ, მნიშვნელოვანი იყო ისიც, რომ ინციდენტების შესახებ განცხადებების მიღებისას საქართველოს შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა, როგორც ჩანს, არ განახორციელეს დამოუკიდებელი, აქტიური და ყოვლისმომცველი "ფატალური შედეგის რისკის შეფასება" (იხ. შედარებისთვის, ევროპული სასამართლოს დიდი პალატის გადაწყვეტილება საქმეზე "კურტი ავსტრიის წინააღმდეგ" (Kurt V. Austria) (იხ.: ევროპის სასამართლოს დიდი პალატის გადაწყვეტილება საქმეზე "კურტი ავსტრიის წინააღმდეგ" (Kurt V. Austria) 2021 წლის 15 ივნისი, საჩივარი No 62903/15 // ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტები. სპეციალური საკითხი. 2021. N 6.)). მათ არ მიანიჭეს საკმარისი მნიშვნელობა ძალადობის პოტენციურ გამომწვევ ფაქტორებს, არ გაითვალისწინეს თავად ძალადობის მსხვერპლის მიერ საფრთხის შეფასება და ამჯობინეს ინციდენტის კვალიფიკაციის შემცირება "მცირე ოჯახურ ჩხუბამდე". საქართველოში ოჯახში ძალადობის შესახებ პირველი ბრალდებების საპასუხოდ სამართალდამცავთა მხრიდან მსგავსი დარღვევები გაეროს ქალთა მიმართ ძალადობის სპეციალურმა მომხსენებელმა (შემდგომში-სპეციალურმა მომხსენებელმა) სისტემური ხასიათის დარღვევებად დაასახელა.
უფრო მეტიც, მიუხედავად იმისა, რომ მოპასუხე სახელმწიფოს კანონმდებლობა ითვალისწინებდა სხვადასხვა დროებით შემზღუდველ ზომებს იმ პირის მიმართ, რომელიც იყენებს ძალადობას, საქართველოს შესაბამისმა ორგანოებმა ისინი მოცემულ შემთხვევაში არ გამოიყენეს. უფრო მეტიც, არც განმცხადებელს და არც მის ქალიშვილს არ განუმარტავთ საპროცესო უფლებები შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა და არ იყვნენ ინფორმირებული მათთვის ხელმისაწვდომი სხვადასხვა სამართლებრივი და ადმინისტრაციული დაცვის ზომების შესახებ. პირიქით, განმცხადებელი და მისი ქალიშვილი შეცდომაში შეიყვანეს, რადგან შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა ლ. მ. - ს დაკავების შეუძლებლობა მოიხსენიეს. ან გამოიყენეთ მასზე შემზღუდველი ზომები. შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლების მიერ ჩადენილი ამ დარღვევების მიუხედავად, მ.თ. - სა და განმცხადებლის მიერ წარდგენილი არაერთი განცხადების შედეგად, წარმოდგენილი იქნა უამრავი მტკიცებულება, რომელიც ამართლებდა ლ. მ. - ს მიმართ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრას, რაც შესაძლებლობას მისცემდა მას განესაზღვრა აღკვეთის ღონისძიების ფარგლებში. სამწუხაროდ, მოპასუხე სახელმწიფოს სამართალდამცავმა ორგანოებმა ეს არ გააკეთეს. ეს ფაქტი სპეციალურმა მომხსენებელმა აღნიშნა, როგორც კიდევ ერთი სისტემური პრობლემა საქართველოში.
საქართველოს სამართალდამცავი ორგანოების, კერძოდ, შინაგან საქმეთა უწყებების უმოქმედობა მით უფრო დაუსაბუთებელი იყო, თუ შეფასდებოდა იმ კონტექსტში, რომ ზოგადად, ქალთა მიმართ ძალადობა, მათ შორის ოჯახში ძალადობა, მოხსენებებში მითითებული იყო, როგორც ერთ-ერთი მთავარი სისტემური სოციალური პრობლემა საქართველოში განხილვის დროს. ამრიგად, უფლებამოსილმა ხელისუფლებამ იცოდა ან უნდა სცოდნოდა იმ სიტუაციის სერიოზულობის შესახებ, რომელშიც ბევრი ქალი იმყოფებოდა ქვეყანაში და ვალდებული იყო განსაკუთრებული ზრუნვა გამოეჩინა და დაუცველი მდგომარეობის მქონე ადამიანთა ამ ჯგუფს გაზრდილი დაცვა მიეცა. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სამართალდამცავი ორგანოების ზოგადი და დისკრიმინაციული პასიურობა ოჯახში ძალადობის საჩივრებთან დაკავშირებით ქმნიდა პირობებს ქვეყანაში, რაც ხელს უწყობდა მის შემდგომ გავრცელებას ქალების მიმართ. შესაბამისად, მარცხი, საქართველოს ხელისუფლებამ უნდა მიიღოს დროული პრევენციული ზომები დაირღვა განმცხადებლის და მისი შვილის უფლების თანაბარი დაცვა, კანონის წინაშე.
ამდენად, იყო უწყვეტი უუნარობა უნდა მიიღოს ზომები, რომ უზრუნველყოფილი რეალური შანსი, რომ თავიდან ავიცილოთ ტრაგიკული შედეგი მოცემულ შემთხვევაში ან შეამციროს ზიანი გამოიწვია, და უმოქმედობა თანამშრომელი შინაგან საქმეთა ორგანოები, საქართველოს შეიძლება ჩაითვალოს სისტემურ დარღვევას.
რეზოლუცია
იყო მოთხოვნების დარღვევა-ე მუხლის მე-2 კონვენციის შემთხვევაში (მიღებულია ერთხმად).
დაკავშირებით, დაცვით, მე-2 მუხლი კონვენციის (პროცესუალური და სამართლებრივი ასპექტი), განიხილება ერთად კონვენციის მე-14 მუხლი. ევროპის სასამართლომ ასევე უნდა განიხილოს თუ არა საქართველოს ხელისუფლებას ჰქონდა პოზიტიური ვალდებულება, გამოიძიოს ნებისმიერი უმოქმედობა ნებისმიერი სამართალდამცავები ჩართული ამ საქმეში და მოუტანს მათ სამართლიანობა.
ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ სამართალდამცავი ორგანოების უმოქმედობა იყო ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ განმცხადებლის შემთხვევაში მ.თ. - ს მიმართ ოჯახში ძალადობა მისი მკვლელობით დასრულდა. იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ იცოდა ან უნდა სცოდნოდა ოჯახში ძალადობის მსხვერპლის წინაშე არსებული საფრთხის მაღალი ხარისხის შესახებ, თუ ხელისუფლებამ ვერ შეასრულა მისი დაცვის მოვალეობა, მათი უმოქმედობა სცილდებოდა ჩვეულებრივ მცდარ განსჯას ან დაუდევრობას. ამასთან, საქართველოს პროკურატურამ უგულებელყო განმცხადებლის მრავალი საჩივარი და არ სცადა შინაგან საქმეთა ორგანოების შესაბამისი ოფიცრების იდენტიფიცირება, მათი დაკითხვა და პასუხისმგებლობის ხარისხის დადგენა ქალის მიმართ ძალადობის მრავალრიცხოვან შემთხვევებზე სათანადო რეაგირების გამო, რაც დასრულდა ძალადობის მსხვერპლის მკვლელობით. გარდა ამისა, სამართალდამცავების ქმედებებზე გამოძიების დაწყების შესახებ განცხადების წარდგენისას განმცხადებელმა არაერთხელ მოითხოვა ინფორმაცია საქართველოს გენერალური პროკურატურისგან, მაგრამ არასოდეს მიუღია იგი. აღსანიშნავია, რომ განმცხადებლის წერილობითი მოთხოვნის მიღების ფაქტის აღიარებას საქართველოს გენერალურ პროკურატურას ორ წელზე მეტი დასჭირდა და ამის შემდეგაც მას დამატებითი ინფორმაცია არ მიუწოდებია. შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლების სავარაუდო უმოქმედობის გამო დისციპლინური გამოძიებაც კი არ დაწყებულა, მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებელმა საჩივარი შეიტანა შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლების მიმართ დისციპლინურ გამოძიებაზე პასუხისმგებელ ორგანოში და არ იქნა მიღებული ზომები ამ თანამშრომლების მოსამზადებლად, თუ როგორ უნდა მოახდინონ სათანადო რეაგირება მომავალში ოჯახში ძალადობის საჩივრებზე. ამასთან, ქვეყანაში ქალთა მიმართ ძალადობასთან დაკავშირებული დისკრიმინაციული მანიფესტაციების არსებობის გათვალისწინებით, სასწრაფო იყო საზოგადოების საჭიროება, რომ ჩატარებულიყო ეფექტური შემოწმება იმის ალბათობისა, რომ გენდერული დისკრიმინაცია და მიკერძოება იყო სამართალდამცავების უმოქმედობის მიზეზი.
რეზოლუცია
საქმეში ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის (მისი პროცედურული და სამართლებრივი ასპექტით) მოთხოვნების დარღვევას, რომელიც კონვენციის მე-14 მუხლთან ერთად იქნა მიღებული (მიღებულია ერთხმად).
კომპენსაცია
კონვენციის 41-ე მუხლის განაცხადში. ევროპულმა სასამართლომ განმცხადებელს მიანიჭა 35,000 ევრო კომპენსაციის სახით არაფინანსური ზიანისთვის, მატერიალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა უარყო.