ECHR-ის გადაწყვეტილება 07/22/2021 გაჩეჩილაძის წინააღმდეგ საქართველოს საქმეში (საჩივარი No 2591/19)
2019 წელს განმცხადებელს დაეხმარა საჩივრების მომზადებაში. შემდგომში, საჩივარი საქართველოს ეცნობოდა.
საქმეში გასაჩივრებულია საკმარისი საფუძვლის არარსებობა ჯარიმის, პროდუქტის გაწვევისა და მომავალში პრეზერვატივის შეფუთვის დიზაინის გამოყენების აკრძალვის გასამართლებლად. საქმეში კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა დაფიქსირდა.
საერთაშორისო ლგბტ სოციალური მოძრაობა და მისი სტრუქტურული ერთეულები რუსეთში აკრძალული ექსტრემისტული ორგანიზაციაა.
საქმის გარემოებები
განმცხადებელი წარმოებული პრეზერვატივი სხვადასხვა შეფუთვა პარამეტრები იყიდება ინტერნეტით და ვაჭრობას მანქანები. ოთხი ვარიანტი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების საგანი გახდა იმის გამო, რომ იგი სარეკლამო კანონის საფუძველზე არაეთიკურ რეკლამად ითვლებოდა. პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის დროს განმცხადებელმა წარუმატებლად მოიხსენია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განხილული სხვადასხვა საქმე იმის დასამტკიცებლად, რომ არ არსებობდა საკმარისი საფუძველი, რის გამოც დიზაინმა დაარღვია აღნიშნული კანონი რეკლამის შესახებ. განმცხადებელს ჯარიმა დაეკისრა, მას დაევალა შეწყვიტოს შესაბამისი შეფუთვის დიზაინის გამოყენება და გავრცელება და გაიხსენოს უკვე განაწილებული საქონელი. განმცხადებელმა წარუმატებლად გაასაჩივრა ეს გადაწყვეტილება.
სამართლებრივი საკითხები
ა) საჩივრის დასაშვებობა არსებითად განსახილველად. კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის "ბ" ქვეპუნქტთან შესაბამისობასთან დაკავშირებით (მნიშვნელოვანი ზიანის არარსებობა). 165 ევროს ჯარიმა განსაკუთრებით მძიმე არ ჩანდა, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ განმცხადებელი წარმატებული მეწარმე იყო. თუმცა, მან განაცხადა, რომ მან განიცადა დანაკარგები პროდუქციის ოთხი გასაჩივრებული შეფუთვის ვარიანტის გამოყენების აკრძალვის შედეგად. განმცხადებელს დაევალა გატანა და, შედეგად, შეწყვიტოს პროდუქციის გაყიდვა მნიშვნელოვანი თანხით. განმცხადებელს ასევე ეკრძალებოდა ამ დიზაინის ვარიანტების გამოყენება მომავალში, ანუ, შედეგად, საჩივრის ზომები ისეთი ხასიათისა და მასშტაბის იყო, რომ მათ პოტენციურად შეიძლება სერიოზული ფინანსური ზიანი მიაყენონ განმცხადებელს. შესაბამისად, მაშინაც კი, თუ განმცხადებელს არ შეეძლო დეტალური ფინანსური მონაცემების მიწოდება, საჩივრის ზომების ფართო ხასიათის გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო ვერ დაეთანხმა, რომ ამ ზომებს უმნიშვნელო გავლენა ექნებოდა განმცხადებელზე.
გარდა ამისა, საქართველოს სასამართლოების მიერ რეკლამის შესახებ კანონის გამოყენება იმასთან დაკავშირებით, თუ რას მიიჩნევდნენ სასამართლოები არაეთიკურ რეკლამად, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა ქართული საზოგადოების რელიგიურ და ეროვნულ ღირებულებებს, ასევე კითხვაზე, შეესაბამებოდა თუ არა ასეთი განაცხადი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკითა და ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით დადგენილ პრინციპებს, ეხებოდა მნიშვნელოვან ფუნდამენტურ საკითხებს და გასცდა განმცხადებლის საქმეს.
ამასთან დაკავშირებით, იმ საკითხების გათვალისწინებით, რომლებიც მოცემულ შემთხვევაში უნდა მოგვარებულიყო განმცხადებლისთვის, ასევე განმცხადებლის საქმიდან გამომდინარე პრინციპული მნიშვნელოვანი საკითხების გათვალისწინებით, შეუძლებელი იყო განმცხადებლის საჩივრების უარყოფა კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის "ბ" ქვეპუნქტის საფუძველზე.
რეზოლუცია
საჩივარი დასაშვებად იქნა ცნობილი არსებითად განსახილველად (მიღებულია ერთხმად).
(ბ) კონვენციის მე-10 მუხლთან შესაბამისობასთან დაკავშირებით. ჯარიმის დაკისრება, საქონლის გაწვევის ვალდებულება და გასაჩივრებული შეფუთვის ვარიანტების მომავალში გამოყენების აკრძალვა იყო ჩარევა განმცხადებლის გამოხატვის თავისუფლების უფლებაში. ევროპულმა სასამართლომ იმ მოსაზრებიდან გამომდინარე, რომ სადავო ზომები ეფუძნებოდა საქართველოს კანონმდებლობას, მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობდა ცნობები უკვე არსებულ ქართულ პრეცედენტულ სამართალზე რელიგიური სიმბოლოების გამოყენებით არაეთიკური რეკლამის ცნებასთან დაკავშირებით. ევროპული სასამართლო მზად იყო დაეთანხმა, რომ შეფუთვის დიზაინის ოთხივე ვარიანტთან დაკავშირებით ჩარევა მიზნად ისახავდა სხვების რელიგიური უფლებების დაცვას ან/და საზოგადოებრივი მორალის დაცვას.
ევროპულმა სასამართლომ უნდა დაედგინა, გამოიყენებოდა თუ არა განმცხადებლის მიერ გამოყენებული შეფუთვის ვარიანტები მხოლოდ კომერციული მიზნებისთვის. განმცხადებლის საქონლის ბრენდი ასევე მიზნად ისახავდა საჯარო ინტერესის სხვადასხვა საკითხებზე საჯარო დებატების დაწყებას ან/და შენარჩუნებას. კერძოდ, ბრენდის განცხადებული მიზანი, რომელიც მისი გამოშვების დროს გამოცხადდა, იყო სტერეოტიპების დარღვევა და "დახმარება სექსისა და სექსუალობის სწორად გაგებაში." განმცხადებლის მიერ გამოყენებული ზოგიერთი სურათი ეხებოდა ერთსქესიან ურთიერთობებს (საქართველოში ლგბტ თემის მიმართ ნეგატიური დამოკიდებულების თვალსაზრისით, იხილეთ ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე "იდენთობა და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ" (იხ.)). როგორც ჩანს, დიზაინის რამდენიმე ვარიანტი გახდა როგორც სოციალური, ისე პოლიტიკური კომენტარის საგანი სხვადასხვა მოვლენებისა და საკითხების ფარგლებში. ასევე საჭირო იყო აღინიშნოს, რომ ორგანიზაცია, რომელმაც საჩივარი შეიტანა განმცხადებლის ბრენდის წინააღმდეგ, აქტიურად იყო ჩართული სამოქალაქო და პოლიტიკურ საქმეებში. ამასთან დაკავშირებით, ევროპული სასამართლო ვერ დაეთანხმა, რომ განმცხადებლის მიერ გამოყენებული "გამოთქმა"უნდა ჩაითვალოს მხოლოდ კომერციულ კონტექსტში. იმ შემთხვევებში, როდესაც საჯარო ინტერესის საკითხები ნაწილობრივ მაინც არის სადავო, კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოების სასამართლოებისთვის მინიჭებული დისკრეცია აუცილებლად ნაკლები იყო, ვიდრე სიტუაციებში, რომლებიც ეხებოდა მხოლოდ კომერციულ ტექსტებს.
რაც შეეხება განმცხადებლის საქონლის შეფუთვის ოთხ სადავო ვარიანტს, ერთ-ერთ მათგანს ჰქონდა ტექსტი "სამეფო სასამართლო თამარის შიგნით" (ასე სიტყვასიტყვით ინგლისურ ტექსტში: "სამეფო სასამართლო თამარის შიგნით". ცხადია, ამ ნაწილში საქმის მასალების არასწორი თარგმანი გაკეთდა. საჯაროდ ხელმისაწვდომ წყაროებზე დაყრდნობით, მოცემული წარწერა არის მინიშნება პოპულარული სერიალის "ტახტების თამაშის" სათაურზე და აქვს ზოგადი მნიშვნელობა: "სამეფო თამაშები თამარასთან"), რომელიც იყო მინიშნება "საქართველოს თამარ დედოფალზე", რომელიც წმინდანად შერაცხა საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ. საზოგადო მოღვაწის, ან მართლაც ნებისმიერი ადამიანის კანონიზაცია თავისთავად ვერ გამოდგება საჯარო დებატების დროს ამ პიროვნების განხილვის გამორიცხვის საფუძვლად. ასევე, იმის საწინააღმდეგოდ, რაც შეიძლება ვივარაუდოთ ქართული სასამართლოების მსჯელობის საფუძველზე, გამოხატვის გადაცემის მეთოდის არჩევანი (მოცემულ შემთხვევაში, ეს არის პრეზერვატივების წარმოება და განაწილება) თავისთავად შეუსაბამოდ არ უნდა ჩაითვალოს შეფასებისას, შეიძლება თუ არა შესაბამისი გამოთქმა იყოს საზოგადოებისთვის მნიშვნელობის საკითხებზე საჯარო დისკუსიების საგანი. ამასთან, განმცხადებელმა ვერ ახსნა, საშინაო დონეზე მისი საქმის განხილვისას, რატომ ან როგორ შეუწყო ხელი ამ პირის ხსენებას პრეზერვატივებზე წარწერაში თანმხლები გამოსახულებით, ან საზოგადოებრივი ინტერესის საკითხზე საჯარო დავის წამოწყებას ან გაგრძელებას. სამწუხაროა, რომ ქართულმა სასამართლოებმა არ დააფასეს სადავო სურათის თანმხლები ტექსტის მნიშვნელობა. მიუხედავად ამისა, საქართველოს სასამართლოების მიერ მისი საქმის განხილვის დროს განმცხადებლის მხრიდან დამაჯერებელი არგუმენტების არარსებობის გამო, ძნელი იყო შეთანხმება, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ შეცდომა დაუშვა, როდესაც დაასკვნეს, რომ განმცხადებლის საქონლის შეფუთვა შეიძლება ჩაითვალოს უსაფუძვლო შეურაცხყოფად ქრისტიანული მართლმადიდებლური რწმენის აღმსარებლობის მქონე ქართველების თაყვანისცემის ობიექტისთვის.
თუმცა, რაც შეეხება დიზაინის სხვა ვარიანტებს, გარემოებები აქ განსხვავებული იყო. რაც შეეხება პანდას გამოსახულებით შეფუთვას და რელიგიურ ქრისტიანულ დღესასწაულზე მითითებას, ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა მეორე ინსტანციის ქართული სასამართლოების არგუმენტები, რომ გამოსახულება და მასთან თანმხლები ტექსტი დაუსაბუთებლად შეურაცხყოფდა ქრისტიანული მართლმადიდებლური რწმენის აღმსარებლობის მქონე პირთა ცხოვრების წესს, ასევე რელიგიურ სწავლებებს, რომ მნიშვნელოვანი რელიგიური დღესასწაულების წინ მარხვის დროს თავი უნდა შეიკავოს სქესობრივი ურთიერთობებისგან. მიუხედავად ამისა, ეს მიზეზები არ იყო საკმარისი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ჩარევის საჭიროების გასამართლებლად. კერძოდ, არ შეიძლება უგულებელვყოთ ის ფაქტი, რომ შეფუთვის შექმნისას უბრალოდ რეპროდუცირდა ანონიმური ჯგუფის პოპულარული, ადრე არსებული მხატვრული განცხადება სახელწოდებით "პანდა". რაც შეეხება შინაარსს, წარწერა აღმოჩნდა საქართველოში ხშირად გამოყენებული სხვადასხვა ფრაზების სატირული ინტერპრეტაცია, არსებითად სხვადასხვა იდეების კრიტიკა, მათ შორის რელიგიურ სწავლებებთან და პრაქტიკასთან დაკავშირებული. ამ კონტექსტში, სააპელაციო სასამართლომ უგულებელყო მთავარი საკითხი, იყო თუ არა" სასწრაფო საზოგადოებრივი საჭიროება", შეზღუდოს განმცხადებლის გასაჩივრებული შეფუთვის დიზაინის განაწილება.
ორი დარჩენილი დიზაინის ვარიანტი შეიცავდა ქალის მარცხენა ხელის გამოსახულებას, რომელსაც ორი აწეული თითით პრეზერვატივი ეჭირა და გვირგვინის გამოსახულებას, სავარაუდოდ პრეზერვატივისგან, წარწერებით, რომლებიც ისტორიულ მოვლენას ეხებოდა. რაც შეეხება პირველ ვარიანტს, განმცხადებლის არგუმენტი რაიმე რელიგიური კონტექსტის არარსებობის შესახებ განხილვის გარეშე დარჩა, რადგან მარცხენა ხელი იყო გამოსახული და არა მარჯვენა ხელი, რომელიც გამოიყენება რელიგიურ ჟესტებში და ჩარევის საკანონმდებლო საფუძვლის არარსებობის შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ გამორიცხული არ იყო, რომ ყველაზე ჩვეულებრივი გამოსახულებაც კი შეიძლება შეიცავდეს ელემენტებს, რომლებიც უკიდურესად სპეციფიკურ ასოციაციებს იწვევს რელიგიურ სიმბოლოსთან, სწორედ საქართველოს სასამართლოებმა უნდა აჩვენონ, თუ რატომ ეხებოდა ზუსტად ასეთი სიტუაცია ქალის ხელის გამოსახულებას, მაგრამ მათ ეს არ გააკეთეს. რაც შეეხება მეორე განსაზღვრულ საპროექტო ვარიანტს, განმცხადებლის არგუმენტების მიუხედავად, განმცხადებლის საქმის განხილვის განმავლობაში გაურკვეველი რჩებოდა, თუ რატომ მიიჩნიეს ქართულმა სასამართლოებმა, რომ სურათი რეკლამის შესახებ კანონის მიხედვით "არაეთიკური" განმარტების ქვეშ მოექცა. ასევე არ იყო განმარტებული, იყო თუ არა" გადაუდებელი საზოგადოებრივი საჭიროება " ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მნიშვნელობით, შეზღუდოს საქონლის განაწილება შეფუთვის ორი მითითებული ვარიანტით. შესაბამისად, საქართველოს სასამართლოების მიერ მოყვანილი არც ერთი მიზეზი არ იყო საკმარისად აქტუალური, რომ განმცხადებლის გამოხატვის თავისუფლების უფლებაში ჩარევის აუცილებლობა და პროპორციულობა გამართლებულიყო.
დასასრულს, ევროპულმა სასამართლომ განიხილა საკითხი იმის შესახებ, რომ განმცხადებლის საქმეში საქართველოს სასამართლოების გადაწყვეტილებები გულისხმობდა პოზიციას, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმდევრების მხრიდან ეთიკური საკითხების ხედვა ჭარბობდა კონვენციითა და საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ სხვადასხვა ღირებულებებს შორის ბალანსის დამყარებაში. ეს პოზიცია წინააღმდეგობაში მოდიოდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებასთან და ეწინააღმდეგებოდა შესაბამის საერთაშორისო სტანდარტებს. პლურალისტურ დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ისინი, ვინც რელიგიის აღიარების თავისუფლებას ირჩევენ, იძულებულნი არიან მოითმინონ და მიიღონ სხვების მიერ თავიანთი რელიგიური რწმენის უარყოფა და მათი რწმენისადმი მტრული სხვა დოქტრინების პროპაგანდაც კი.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განმცხადებლის საქონლის ოთხი სადავო ვარიანტიდან სამის მიმართ მაინც, საქართველოს სასამართლოების მიერ მოყვანილი საფუძვლები შეუსაბამო იყო და არ იყო საკმარისი კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებული მის უფლებებში ჩარევის გასამართლებლად.
რეზოლუცია
საქმე ეხებოდა კონვენციის მე-10 მუხლის მოთხოვნების დარღვევას (მიღებულია ერთხმად).
საერთაშორისო ლგბტ სოციალური მოძრაობა და მისი სტრუქტურული ერთეულები რუსეთში აკრძალული ექსტრემისტული ორგანიზაციაა.