ECHR-ის 2021 წლის 08 ივლისის განჩინება საქმეზე "თხელიძე საქართველოს წინააღმდეგ" (საჩივარი no 33056/17).
ECHR-ის 2021 წლის 20 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე "Beg s. p.a. V. Italy" (საჩივარი no 5312/11).
2017 წელს განმცხადებელს დაეხმარა საჩივრის მომზადებაში. შემდგომში, საჩივარი საქართველოს ეცნობოდა.
საქმეში წარმატებით იქნა განხილული საჩივარი საქართველოს ხელისუფლების უუნარობის შესახებ, მიიღოს პრევენციული ზომები ოჯახში ძალადობის მსხვერპლის დასაცავად და გამოიძიოს შინაგან საქმეთა ორგანოების უმოქმედობა სისტემატურ დარღვევებთან და სქესის მიხედვით დისკრიმინაციასთან დაკავშირებით. საქმეში იყო კონვენციის მე-2 მუხლის დარღვევა.
საქმის გარემოებები
განმცხადებლის ქალიშვილი (მ.თ.) დაექვემდებარა ოჯახურ ძალადობას მისი პარტნიორის (ლ. მ.) მიერ. შედეგად, მან ესროლა მას, შემდეგ კი თავი მოიკლა. ამის შემდეგ, განმცხადებელმა არაერთი განაცხადი შეიტანა რაიონულ პროკურატურასა და საქართველოს გენერალურ პროკურატურაში, მოითხოვა სისხლის სამართლის საქმის აღძვრა სამართალდამცავთა მხრიდან სავარაუდო დაუდევრობის ფაქტზე, რომლებიც მისი ქალიშვილის საქმეს ოჯახური ძალადობის საჩივრების შესახებ განიხილავდნენ. ამ მიმართვებმა შედეგი არ გამოიღო და უპასუხოდ დარჩა.
სამართლებრივი საკითხები
კონვენციის მე-2 მუხლის (არსებითი ასპექტი) შესაბამისობასთან დაკავშირებით, მიღებული კონვენციის მე-14 მუხლთან ერთად. ევროპული სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქართველოში, ზოგადად, არსებობს შესაბამისი სამართლებრივი ჩარჩო და ადმინისტრაციული პრაქტიკა ქალთა ოჯახში ძალადობისგან დასაცავად. მოცემულ შემთხვევაში სერიოზული კითხვები დაისვა, უფრო სწორად, სხვათა შორის, არსებული შემაკავებელი მექანიზმი გამოიყენეს საქართველოს სამართალდამცავებმა, ანუ განმცხადებლის ქალიშვილის სიცოცხლის დასაცავად პრევენციული ოპერატიული ღონისძიებების გატარების ვალდებულების ფაქტობრივმა შესრულებამ.
ძალიან მოკლე პერიოდში, დაახლოებით ექვსი თვის განმავლობაში, მ.თ. - მ და განმცხადებელმა საქართველოს შინაგან საქმეთა ოფიცრებისგან დახმარება მინიმუმ 11-ჯერ მოითხოვეს. თითოეულ მიმართვაში ისინი ნათლად აფიქსირებდნენ ძალადობის ხარისხს ლ. მ. - ს ქცევაში. სამართალდამცველებმა იცოდნენ, რომ ლ.მ. - მ გამოავლინა პათოლოგიური სისასტიკე, ჰქონდა ფსიქიკური დაავადებები, ვერ აკონტროლებდა რისხვას, ჰქონდა წინა ნასამართლეობა, ძალადობდა ნარკოტიკებსა და ალკოჰოლზე. შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა ასევე იცოდნენ, რომ მ. თ. იგი მუდმივად ატარებდა თავდაცვის სხვადასხვა საშუალებებს და განიცდიდა დიდ შიშსა და შფოთვას, როდესაც მისი პარტნიორი მიუახლოვდა მას ბინაში ან სამსახურში. ყველა ამ არგუმენტმა დაადასტურა იმ საფრთხის რეალური ხასიათი, რომელსაც ლ.მ. წარმოადგენდა მ. თ. - სთვის გარდა ამისა, ძალადობა, რომელსაც მ. თ. დაექვემდებარა, არ შეიძლება ჩაითვალოს ინდივიდუალურ ან ცალკეულ ეპიზოდებად, მაგრამ უნდა განიხილებოდეს, როგორც განგრძობითი სიტუაცია. თუ ოჯახში ძალადობის მუდმივი მდგომარეობაა, მსხვერპლის საფრთხის უშუალო ხასიათში ეჭვი არ შეიძლება იყოს. ამრიგად, საქართველოს შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა იცოდნენ ან ვალდებულნი იყვნენ იცოდნენ, რომ განმცხადებლის ქალიშვილს რეალური და უშუალო საფრთხე ემუქრებოდა.
განსაკუთრებული ზრუნვის მოთხოვნასთან დაკავშირებით, ევროპულმა სასამართლომ საქართველოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ჩადენილი არაერთი სერიოზული დარღვევის არსებობა დაადგინა. ჯერ ერთი, იყო სამართალდამცველების მიერ მტკიცებულებების არაზუსტი ან არასრული შეგროვება. ამავე დროს, ოჯახში ძალადობის საჩივარზე მტკიცებულებების შეგროვების პროცედურის დარღვევამ შეიძლება გამოიწვიოს ჩადენილი რეალური ძალადობის საფრთხის ხარისხის არასწორი შეფასება, უარყოფითად იმოქმედოს სისხლის სამართლის საქმის წარმოების დაწყების პერსპექტივებზე და ძალადობის მსხვერპლსაც კი შეუშალოს ხელი ოჯახის წევრის მიერ მომავალში ხელისუფლებისთვის ძალადობის შესახებ. ამ მხრივ, მნიშვნელოვანი იყო ისიც, რომ ინციდენტების შესახებ განცხადებების მიღებისას საქართველოს შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა, როგორც ჩანს, არ განახორციელეს დამოუკიდებელი, აქტიური და ყოვლისმომცველი "სიკვდილის რისკის შეფასება" (იხ. შედარებისთვის, ევროპული სასამართლოს დიდი პალატის გადაწყვეტილება საქმეზე "კურტი ავსტრიის წინააღმდეგ" (იხ.: ევროპის სასამართლოს დიდი პალატის გადაწყვეტილება საქმეზე "კურტი ავსტრიის წინააღმდეგ" (Kurt v. Austria) 2021 წლის 15 ივნისი, საჩივარი No 62903/15 // ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტები. სპეციალური საკითხი. 2021. N 6). მათ არ მიანიჭეს საკმარისი მნიშვნელობა ძალადობის გამოყენების პოტენციურ გამომწვევ ფაქტორებს, არ გაითვალისწინეს ძალადობის მსხვერპლის მიერ საფრთხის შეფასება და ამჯობინეს ინციდენტის კვალიფიკაციის შემცირება "მცირე ოჯახურ ჩხუბში". საქართველოში ოჯახში ძალადობის შესახებ პირველი ბრალდებების საპასუხოდ სამართალდამცავების მიერ მსგავსი დარღვევები გაეროს ქალთა მიმართ ძალადობის სპეციალურმა მომხსენებელმა (შემდგომში-სპეციალურმა მომხსენებელმა) სისტემური ხასიათის დარღვევებად დაასახელა.
უფრო მეტიც, მიუხედავად იმისა, რომ მოპასუხე სახელმწიფოს კანონმდებლობა ითვალისწინებდა ძალადობის გამოყენებით პირის მიმართ სხვადასხვა დროებით შემზღუდველ ზომებს, საქართველოს შესაბამისმა ორგანოებმა ისინი მოცემულ შემთხვევაში არ გამოიყენეს. უფრო მეტიც, არც განმცხადებელს და არც მის ქალიშვილს არ განუმარტავთ საპროცესო უფლებები შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა და არ იყვნენ ინფორმირებული მათთვის ხელმისაწვდომი სხვადასხვა სამართლებრივი და ადმინისტრაციული დაცვის ზომების შესახებ. პირიქით, განმცხადებელი და მისი ქალიშვილი შეცდომაში შეიყვანეს, რადგან შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლებმა ლ. მ. - ს დაკავების შეუძლებლობა მოიხსენიეს. ან გამოიყენეთ მასზე შემზღუდველი ზომები. შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლების მიერ ჩადენილი ამ დარღვევების მიუხედავად, მ.თ. - სა და განმცხადებლის მიერ შეტანილი არაერთი განცხადების შედეგად, წარმოდგენილი იქნა უამრავი მტკიცებულება, რომელიც ამართლებდა ლ. მ. - ს მიმართ სისხლის სამართლის საქმის აღძვრას, რაც შესაძლებლობას მისცემდა მას განესაზღვრა აღკვეთის ღონისძიების ფარგლებში. სამწუხაროდ, მოპასუხე სახელმწიფოს სამართალდამცავმა ორგანოებმა ეს არ გააკეთეს. ეს გარემოება სპეციალურმა მომხსენებელმა აღნიშნა, როგორც კიდევ ერთი სისტემური პრობლემა საქართველოში.
საქართველოს სამართალდამცავი ორგანოების, კერძოდ, შინაგან საქმეთა ორგანოების უმოქმედობა მით უფრო შეუძლებელი იყო, თუ შეფასდებოდა იმ კონტექსტში, რომ ზოგადად, ქალთა მიმართ ძალადობა, მათ შორის ოჯახში ძალადობა, მოხსენებებში მითითებული იყო, როგორც ერთ-ერთი მთავარი სისტემური სოციალური პრობლემა საქართველოში განხილვის დროს. ამრიგად, უფლებამოსილმა ხელისუფლებამ იცოდა ან უნდა სცოდნოდა იმ სიტუაციის სერიოზულობის შესახებ, რომელშიც ბევრი ქალი იმყოფებოდა ქვეყანაში და ვალდებული იყო განსაკუთრებული ზრუნვა გამოეჩინა და დაუცველი მდგომარეობის მქონე ადამიანთა ამ ჯგუფს გაზრდილი დაცვა მიეცა. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ სამართალდამცავი ორგანოების ზოგადი და დისკრიმინაციული პასიურობა ოჯახში ძალადობის საჩივრებთან დაკავშირებით ქმნიდა პირობებს ქვეყანაში, რაც ხელს უწყობდა მის შემდგომ გავრცელებას ქალების მიმართ. შესაბამისად, საქართველოს ხელისუფლების მიერ სწრაფი პრევენციული ზომების მიღებამ დაარღვია განმცხადებლისა და მისი ქალიშვილის უფლება კანონის წინაშე თანაბარი დაცვის შესახებ.
ამდენად, იყო მუდმივი უუნარობა ისეთი ქმედებების განხორციელებისა, რომლებიც რეალურ შანსს იძლეოდა მოცემულ შემთხვევაში ტრაგიკული შედეგის თავიდან ასაცილებლად ან მიყენებული ზიანის შესამცირებლად, ხოლო საქართველოს შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომელთა უმოქმედობა შეიძლება ჩაითვალოს სისტემურ დარღვევად.
რეზოლუცია
საქმეში იყო კონვენციის მე-2 მუხლის მოთხოვნების დარღვევა (მიღებულია ერთხმად).
კონვენციის მე-2 მუხლის (პროცედურული და სამართლებრივი ასპექტი) შესაბამისობასთან დაკავშირებით, რომელიც განიხილება კონვენციის მე-14 მუხლთან ერთად. ევროპულმა სასამართლომ ასევე უნდა განიხილოს, ჰქონდა თუ არა საქართველოს ხელისუფლებას დადებითი მოვალეობა, გამოიძიოს საქმეში მონაწილე ნებისმიერი სამართალდამცველის ნებისმიერი უმოქმედობა და მიიყვანოს ისინი მართლმსაჯულების წინაშე.
ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ სამართალდამცავი ორგანოების უმოქმედობა იყო ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, რომ განმცხადებლის შემთხვევაში მ.თ. - ს მიმართ ოჯახში ძალადობა მისი მკვლელობით დასრულდა. იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ იცოდა ან უნდა სცოდნოდა საფრთხის მაღალი ხარისხის შესახებ, რომ ოჯახში ძალადობის მსხვერპლი აღმოჩნდა, თუ ხელისუფლებამ ვერ შეასრულა მისი დაცვის მოვალეობა, მათი უმოქმედობა გასცდა ჩვეულებრივ მცდარ განაჩენს ან დაუდევრობას. ამასთან, საქართველოს პროკურატურამ უგულებელყო განმცხადებლის მრავალი საჩივარი და არ სცადა შინაგან საქმეთა ორგანოების შესაბამისი ოფიცრების იდენტიფიცირება, მათი დაკითხვა და პასუხისმგებლობის ხარისხის დადგენა ქალის მიმართ ძალადობის მრავალ ფაქტზე სათანადო რეაგირების შეუძლებლობის გამო, რამაც გამოიწვია ძალადობის მსხვერპლის მკვლელობა. გარდა ამისა, სამართალდამცავების ქმედებებზე გამოძიების დაწყების შესახებ განცხადების წარდგენისას განმცხადებელმა არაერთხელ მოითხოვა ინფორმაცია საქართველოს გენერალური პროკურატურისგან, მაგრამ არასოდეს მიუღია იგი. აღსანიშნავია, რომ განმცხადებლის წერილობითი მიმართვების მიღების ფაქტის აღიარებას საქართველოს გენერალურ პროკურატურას ორ წელზე მეტი დასჭირდა და ამის შემდეგაც მისთვის დამატებითი ინფორმაცია არ მიუწოდებია. შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლების სავარაუდო უმოქმედობის გამო დისციპლინური გამოძიებაც კი არ დაწყებულა, მიუხედავად იმისა, რომ განმცხადებელმა საჩივარი შეიტანა შინაგან საქმეთა ორგანოების თანამშრომლების მიმართ დისციპლინურ გამოძიებაზე პასუხისმგებელ ორგანოში და არ იქნა მიღებული ზომები ამ თანამშრომლების მოსამზადებლად, თუ როგორ უნდა მოახდინონ სათანადო რეაგირება მომავალში ოჯახში ძალადობის საჩივრებზე. ამავე დროს, ქვეყანაში ქალთა მიმართ ძალადობასთან დაკავშირებული დისკრიმინაციული მანიფესტაციების არსებობის გათვალისწინებით, სასწრაფოდ იყო საჭირო საზოგადოების ეფექტური შემოწმება იმის ალბათობის შესახებ, რომ სამართალდამცავების უმოქმედობის მიზეზები იყო გენდერული დისკრიმინაცია და მიკერძოება.
რეზოლუცია
საქმეში ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-2 მუხლის (მისი პროცედურული და სამართლებრივი ასპექტით) მოთხოვნების დარღვევას, რომელიც კონვენციის მე-14 მუხლთან ერთად იქნა მიღებული (მიღებულია ერთხმად).
კომპენსაცია
კონვენციის 41-ე მუხლის განაცხადში. ევროპულმა სასამართლომ განმცხადებელს მიანიჭა 35,000 ევრო კომპენსაციის სახით არაფინანსური ზიანისთვის, მატერიალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა უარყო.