AİHM-in "Kərimov və başqaları Azərbaycana qarşı" işi üzrə 22 iyul 2021-ci il tarixli qərarı (24219/16 saylı şikayət və 2 digər şikayət).
2016-cı ildə müraciət edənlərə şikayətlərin hazırlanmasında kömək göstərilib. Sonradan şikayətlər birləşdirildi və Azərbaycana göndərildi.
İş üzrə borcun ödənilməsi ilə bağlı məhkəmə qərarlarının yerinə yetirilməməsinə görə inzibati həbs tətbiq edilərkən şəxsin maliyyə müflisləşməsi barədə məlumatların nəzərə alınmaması ilə bağlı şikayətlərə uğurla baxılmışdır. İş üzrə Konvensiyanın 1-ci maddəsinin 6-ci bəndi pozulub.
İŞİN ŞƏRTLƏRİ
Ərizəçilər özəl kreditorlara borcların ödənilməsi ilə bağlı məhkəmə qərarlarını icra etmədikləri üçün inzibati həbs cəzasına məhkum edildi. İddiaçılar iddia edirdilər ki, onların işi üzrə icraat ədalətsiz olub, ərizəçilərin borclarını ödəyə bilməmələri barədə məlumatları nəzərə alınmadan onlara cəza verilib, baxmayaraq ki, bu tələb Azərbaycan qanunvericiliyində açıq şəkildə nəzərdə tutulub.
HÜQUQ MƏSƏLƏLƏRİ
Konvensiyanın 1-ci maddəsinin 6-cı bəndinə riayət edilməsi haqqında. Şikayət Konvensiyanın 6-cı maddəsinin tələblərinin mənası ilə cinayət-hüquqi nəticələrə səbəb olan inzibati icraatın ədalətliliyinə aid idi.
Avropa Məhkəməsi Azərbaycan məhkəmələrinin ərizəçilərə borclu kimi azadlıqlarından məhrum edilməsi mənasını verən inzibati cəza təyin etdiyi yekun qərarların qəbul edilməsi ilə başa çatmış icraata baxmaqla məhdudlaşıb.
Məhkəmə prosesinin bütün tərəfləri müvafiq işin nəticəsi üçün həlledici olan arqumentlərə dəqiq və aydın cavab gözləyə bilməlidirlər. Bundan əlavə, gəmilərin verdiyi əsaslar avtomatik və ya şablon olmamalıdır.
Azərbaycan məhkəmələri ərizəçiləri İnzibati Xətalar Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş cinayətdə təqsirli bilib və onlara inzibati həbs cəzası tətbiq ediblər. Müraciət edənlərin günahkarlığını təyin edərkən, üzrlü səbəblər olmadığı təqdirdə, müraciət edənlərin borclarını kreditorlara ödəməli olduqları məhkəmə qərarlarını yerinə yetirmədiklərini müəyyənləşdirmək lazım idi. Borcluların maliyyə öhdəliklərinin yerinə yetirilməməsinə haqq qazandırmaq üçün səsləndirdikləri səbəblər aktı xarakterizə etmək üçün həlledici idi, çünki məsuliyyətdən azad olmaq üçün əsaslar ola bilər. Borcluların maliyyə vəziyyətinin və məhkəmə qərarlarının yerinə yetirilməməsi halında niyyətlərinin fərdi qiymətləndirilməsi vacib idi. İnzibati aspektlərlə cinayət-hüquqi xarakterli müvafiq icraatda ittiham tərəfi sübut etməli idi ki, borclular, iddialarına zidd olaraq, borclarını ödəmək üçün maliyyə imkanlarına malik idilər.
Belə bir şəraitdə ərizəçilərin Azərbaycan məhkəmələrində, xüsusən də məhkəmə qərarlarını icra etməmələrinin səbəbinin borclarını ödəmək üçün maddi imkanlarının olmaması ilə bağlı verdikləri arqumentlərin Qanunun hərfinin mənası baxımından əsas əhəmiyyət kəsb etdiyi və ərizəçilərin göstərdiyi üzrlü səbəblərin əsaslı olub-olmaması ilə bağlı aydın cavab və məhkəmə baxışı tələb olunduğu aydın idi. Məhkəmə qərarlarının ərizəçilər tərəfindən yerinə yetirilməməsinin səbəbi maliyyə müflisləşməsidirsə, bu, Konvensiyanın 1-ci maddəsinin 4-cü maddəsinə riayət edilməsi məsələsinə toxuna bilər, buna görə "heç kim yalnız hər hansı bir müqavilə öhdəliyini yerinə yetirə bilmədiyi üçün azadlıqdan məhrum edilə bilməz". Lakin Azərbaycan məhkəmələri məhkəmə qərarlarının icra edilməməsinin əsaslı səbəblərinin olub-olmadığını yoxlamaq üçün heç bir səy göstərməyib, həmçinin ərizəçilərin onlardan həm birinci, həm də ikinci instansiya məhkəmələrində bunu etmələrini istəməsinə baxmayaraq, müvafiq arqumenti nəzərdən keçirməyiblər. Ərizəçilərin məhkəmə qərarlarını icra etməməsinin səbəblərinə Azərbaycan məhkəmələri tərəfindən baxılmaması daha da ziddiyyətli görünürdü, çünki ərizəçilərə cəzanın tətbiqi ilə bağlı məhkəmə qərarlarında ərizəçilərin ağır maliyyə vəziyyəti barədə məlumatlar var idi və Borcların ödənilməsinə mane olan maliyyə çətinliklərinin faktiki etibarlılığı ilə bağlı şübhələrə dair heç bir göstəriş yox idi.
Bundan əlavə, Azərbaycan Konstitusiya Məhkəməsi məhkəmə qərarının icra edilməməsinə görə inzibati cəza və ya tənbeh tətbiq edilərkən məhkəmələr tərəfindən bütün aspektlərin diqqətlə araşdırılması tələbinin məcburi olduğunu, habelə icra edilməməsinin qəsdən olub-olmadığını və ya borclunun məhkəmə icraçısının tələblərini yerinə yetirmək üçün bütün mövcud metodlardan istifadə etdiyini qiymətləndirməyin vacibliyini vurğuladı. Bu işdə bu amillərin ərizəçilərə cəza tətbiq edən məhkəmələr tərəfindən araşdırılmadığı qəbul edilməli idi.
Nəticə etibarilə, bu işdə iddiaçıların irəli sürdükləri əsas arqumentə dəqiq və aydın cavab verilməmişdir ki, bu da iş üzrə icraatın nəticəsi üçün həlledici idi və buna görə də Azərbaycan məhkəmələri Konvensiyanın 6-cı maddəsində nəzərdə tutulmuş öz qərarlarını motivasiya etmək öhdəliyini yerinə yetirməyiblər.
Qərar
İşdə Konvensiyanın 1-ci maddəsinin 6-ci bəndi pozuldu (yekdilliklə qəbul edildi).
Konvensiyanın 1 saylı Protokolunun 4-cü maddəsinə istinad edərək, ərizəçilər inzibati həbsin yalnız müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirmək imkanlarının olmamasına əsaslandığını iddia etdilər. Bununla birlikdə, işin şərtlərini, tərəfin arqumentlərini və Konvensiyanın 1-ci maddəsinin 6-cı bəndinə dair nəticələrini nəzərə alaraq, Avropa məhkəməsi şikayətin bu hissəsini məqbul və mahiyyəti baxımından nəzərdən keçirməyə ehtiyac olmadığını qərara aldı.
Kompensasiya
Konvensiyanın 41-ci maddəsinin tətbiqi qaydasında. Avropa Məhkəməsi ərizəçilərə mənəvi ziyana görə 3600 avro təzminat verib.