AİHM-in 17 sentyabr 2020-ci il tarixli "Mirqədirov Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı (Mirgadirov v. Azerbaijan and Turkey)" işi üzrə qərarı (şikayət n 62775/14).
2014-cü ildə ərizəçiyə şikayətin hazırlanmasında yardım edilib. Sonradan şikayət Azərbaycan və Türkiyə tərəfindən kommunizasiya edilib.
İş üzrə həbsdə olan şəxsin sosial-siyasi qəzet və jurnal almaq və yazmaq hüququnun məhdudlaşdırılması üçün qanuni əsasların olmamasından şikayətə uğurla Baxılıb. İş üzrə Konvensiyanın 8-ci maddəsinin tələblərinin pozulmasına yol verilib.
İŞİN HALLARI
Ərizəçi Türkiyədən Azərbaycana göndərildikdən sonra onu Azərbaycanda saxlayıblar və casusluq növündə Dövlət xəyanətində ittiham irəli sürüblər. Ərizəçi seçilmiş qətimkan tədbiri çərçivəsində məhkəməyə qədər həbsdə saxlanılırdı. Müstəntiq ərizəçinin telefondan istifadə etmək, yazışmalar aparmaq, vəkillərindən başqa digər şəxslərlə görüşlər keçirmək, sosial-siyasi yönümlü qəzet və jurnalların alınması və onlara abunə olmaq hüququnu məhdudlaşdırmağa qərar verib. Bu tədbirlər müvəqqəti çərçivələr göstərilmədən, "həbsdə saxlama yerlərində saxlanılan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi haqqında" Azərbaycan Qanununun 17.3-cü və 19.8-ci maddələrinə əsasən ibtidai istintaq zamanı müvəqqəti olaraq tətbiq edilmişdir 22 may 2012-ci il tarixli ərizəçi həmin qətimkan tədbirinin tətbiqindən ona şikayət vermişdir.
HÜQUQ MƏSƏLƏLƏRİ
(a) Azərbaycan hakimiyyətinə qarşı şikayət. Konvensiyanın 8-ci maddəsinə uyğun olaraq. Şikayət edilən tədbirlər ərizəçinin şəxsi və ailə həyatına və göndərişinə hörmət hüququnun həyata keçirilməsinə müdaxilə idi.
(i) sosial-siyasi istiqamətli hər hansı bir jurnal və qəzetə yazılmaq və qəbul etmək üçün ərizəçinin hüquqlarının məhdudlaşdırılması. Nə Azərbaycan Qanununun 17.3-cü maddəsi, nə də 19.8-ci "həbsdə saxlama yerlərində saxlanılan şəxslərin hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi haqqında" qanunun 22 may 2012-ci il tarixli maddəsi həmin məhdudiyyətlərin həbsdə saxlanılan şəxsə tətbiq edilməsi imkanlarını nəzərdə tutmurdu. Bundan başqa, həbsdə olan şəxsin abunə və qəzet və ya jurnal almaq hüquqlarını tənzimləyən bu Qanunun 23-cü maddəsi yalnız müharibənin, zorakılığın, ekstremizmin, terrorun və ya qəddarlığın təbliğ edildiyi nəşrlərə qarşı məhdudiyyətləri nəzərdə tutur, irqi, siyasi və sosial ədavətə və ya qəddarlığa təhrik edilir, yaxud pornoqrafik xarakterli materiallar əks etdirilir. Azərbaycan hakimiyyəti sosial - siyasi yönümlü jurnalların və ya qəzetlərin abunə və alınması ilə bağlı məhdudiyyətləri möhkəmləndirən hər hansı hüquq normalarına da gətirib çıxarmadı. Buna görə də, ərizəçinin hüququna müdaxilənin Azərbaycanın qanunvericilik normalarına əsaslandığını müəyyənləşdirmək mümkün olmayıb.
(ii) ərizəçinin telefondan istifadə etmək hüququnun, yazışma və ziyarət hüququnun məhdudlaşdırılması. Bu məhdudiyyətlər Azərbaycan qanunvericiliyinə əsaslanırdı, müvafiq hüquq normaları isə dəqiq ifadə edildi, əlçatan və kifayət qədər dəqiq idi. Adı çəkilən normalar ərizəçi üçün ətraf dünya ilə hər hansı əlaqələrə (görüşlər, telefon zəngləri, yazışma və s.) birbaşa qadağa idi. Lakin nə müstəntiq, nə də Azərbaycan məhkəmələri bu cür sərt və əhatəli məhdudlaşdırıcı tədbirlərin tətbiq edilməsi üçün işə aid hər hansı bir səbəb gətirmədilər. Xüsusilə, Azərbaycan məhkəmələri istintaqın sirrini qorumaq və istintaq haqqında məlumatların yayılmasının qarşısını almaq zərurətinə istinad etməklə kifayətləniblər. Avropa Məhkəməsi ərizəçiyə qarşı cinayət işi ilə heç bir əlaqəsi olmadığından, ərizəçiyə qarşı cinayət işi ilə bağlı belə sərt məhdudiyyətlərin müəyyən edilməsinə haqq qazandıracaq heç bir faktiki məlumatı nəzərdən keçirməyib və ərizəçinin ailə üzvləri vasitəsilə məxfi məlumatların xarici kəşfiyyat xidmətlərinə ötürülməsi təhlükəsinin olması barədə açıq göstəriş verməyib. Azərbaycan hökumətinin məhdudlaşdırıcı tədbirlərin tətbiqinə dəstək verməsi səbəb işə aid olan və kifayət edən səbəblər olmayıb.
(b) Türkiyə səlahiyyətlilərinə qarşı şikayət. Avropa Məhkəməsi Konvensiyanın 4-cü maddəsinin 5-ci bəndinin Türkiyə hakimiyyətinə qarşı bəndinin pozulması ilə bağlı ərizəçiyə baxmağa ehtiyac olmadığını və ərizəçinin bu barədə şikayətlərinin qalan hissəsini mahiyyəti üzrə baxılması üçün qəbuledilməz hesab etdiyini qərara alıb.
QƏRAR
İş üzrə Konvensiyanın 8-ci maddəsinin tələblərinin pozulmasına yol verilib (yekdilliklə qəbul Olunub).
Avropa Məhkəməsi həmçinin yekdilliklə qərara aldı ki, Konvensiyanın 1-ci maddəsinin 5-ci bəndinin pozulmasında ərizəçinin cinayət törətdiyinə dair ağlabatan şübhənin olmaması və ərizəçinin həbsdə saxlanılması nəticəsində məhkəmənin qərarı olmadan 19-20 noyabr tarixlərində, habelə Konvensiyanın 4-cü maddəsinin 5-ci bəndinin pozulması baş verib, çünki Azərbaycan məhkəmələri ərizəçinin həbsdən azad edilməsi barədə dəlillərini nəzərdən keçirməyiblər və Konvensiyanın 2-ci maddəsinin 6-cı, hansı ki, ərizəçinin qanunla nəzərdə tutulmuş təqsirsizlik prezumpsiyası hüququnu pozub. Avropa Məhkəməsi həmçinin yekdilliklə qərara almışdır ki, Konvensiyanın 5-ci maddəsinin 18-ci bəndinin pozulması Konvensiyanın 5-ci maddəsi ilə birlikdə baxılmışdır, çünki Avropa Məhkəməsinə təqdim edilmiş sübutlar ona heç bir ağlabatan şübhə olmadan müəyyən etməyə imkan verməmişdir ki, ərizəçinin tutulması və onun mühafizə olunması gizli məqsəd daşıyacaqdır.
KOMPENSASİYA
Konvensiyanın 41-ci maddəsinin tətbiqi qaydasında. Avropa Məhkəməsi ərizəçiyə 20 000 avro məbləğində mənəvi zərər üçün kompensasiya tələb edib, maddi ziyanın ödənilməsi tələbi rədd edilib.