AİHM-in 25 iyun 2020-ci il tarixli "Bağırov v. Azərbaycan əleyhinə" (81024/12 və 28198/15 saylı şikayətlər) işi üzrə qərarı.
2012 və 2015-ci illərdə ərizəçiyə şikayətlərin hazırlanmasına yardım edilib. Sonradan şikayətlər Azərbaycan tərəfindən birləşdirilib və kommunizasiya Olunub.
İş üzrə ərizəçinin polis zorakılığını açıq şəkildə tənqid etdiyinə görə vəkil fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnun dayandırılması və məhkəmə iclası zamanı hakim barəsində hörmətsiz qeydlərə görə vəkilin statusundan sonrakı məhrum edilməsi ilə bağlı şikayətlərə müvəffəqiyyətlə baxılmışdır. İş üzrə İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Konvensiyanın 10-cu maddəsinin tələblərinin pozulmasına yol verilib.
İŞİN HALLARI
Ərizəçi Vəkil, Azərbaycan Vəkillər Assosiasiyasının üzvü olub. 2011-ci ildə onun vəkili statusu polis tərəfindən zorakılığın kütləvi şəkildə tənqid edilməsi ilə əlaqədar bir il müddətinə dayandırıldı. 2015-ci ildə o, ərizəçinin təmsil etdiyi İlqar Məmmədovun işi üzrə məhkəmə iclası zalında edilmiş aşağıdakı üzrsüz iradlara görə vəkil statusundan məhrum edilib: "hansı dövlət, belə məhkəmə... Azərbaycanda ədalət olsaydı, R. H. hakim ədalətsiz və qərəzli qərarlar qəbul etməzdi və onun kimi hakim olmazdı". Cavabdeh dövlətin məhkəmələri qərara alıblar ki, bu fikirlər "dövləti və dövlətçiliyi kölgədə qoyur" və "məhkəmə hakimiyyətinə inamı sarsıdır".
HÜQUQ MƏSƏLƏLƏRİ
Konvensiyanın 10-cu maddəsinin (vəkilin statusunun dayandırılması) gözlənilməsinə dair. Ərizəçinin vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnun dayandırılması onların fikir ifadə azadlığı hüququnun həyata keçirilməsinə müdaxilə idi. Məhkəmə ərizəçinin polis zorakılığına qarşı etirazlar təşkil etmək niyyətinə istinad etməsinə baxmayaraq, müvafiq məhkəmə qərarında cavabdeh dövlətin bu barədə pozulmuş Qanununun müddəaları göstərilməmişdir. Avropa Məhkəməsi vəkilin dinc etirazlara çağırılmasını qadağan edən əsaslara da baxmadı.
Ərizəçinin vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnun dayandırılması da peşə Sirrinin pozulması ilə əsaslandırılmışdır. Lakin ərizəçi istintaqla bağlı hər hansı sənədin şərh edilməsi və ya açıqlanması yolu ilə məhkəmə istintaqının sirlərini pozmayıb. O, yalnız anasının oğlunun həbsdə ölməsinin halları ilə bağlı verdiyi sözləri təkrarladığına, mətbuat konfransı zamanı səsləndirdiyinə görə cəzalandırılıb. Müvafiq qanundan belə nəticə çıxarmadı ki, ictimai çıxışda olan məlumatlardan istifadə vəkilin peşə sirrini pozmuşdur. Əksinə, peşəkar sirrin yayıldığı məlumatı Vəkil peşəkar fəaliyyətini həyata keçirərkən almalı idi. Ərizəçi, müvafiq ictimai bəyanatları etdikdən sonra oğlunun ölümü mövzusunda icraat çərçivəsində anasının vəkili oldu. Belə ki, bu ərizələrin edildiyi anda ərizəçi peşəkar fəaliyyətini həyata keçirərkən müvafiq məlumat ala bilmədi. İstənilən halda, sonradan onun müştərisi olan mərhumun anası bu hərəkətlərdən şikayətlənmirdi. Azərbaycan məhkəmələri ərizəçinin vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnun dayandırılmasını Təsdiq edərək, bu barədə ərizəçinin dəlillərini lazımi qaydada nəzərdən keçirməmişlər. Deməli, müdaxilə "qanunla nəzərdə tutulmayıb".
QƏRAR
İş üzrə Konvensiyanın 10-cu maddəsinin tələblərinin pozulmasına yol verilib (yekdilliklə qəbul Olunub).
Konvensiyanın 10-cu maddəsinə (vəkilin statusundan məhrum etmə) riayət edilməsinə dair. Ərizəçinin vəkalət statusundan məhrum edilməsi onların fikir ifadə etmək hüququnu həyata keçirməsinə müdaxilə idi. Müdaxilə "ədalət mühakiməsinin nüfuzunu təmin etmək" məqsədi daşıyırdı. Qanunda nəzərdə tutulmuş olub-olmaması məsələsi baxılmamış qaldı.
Hakimin hakim olmaq qabiliyyətinin olmamasında ittiham olunduğu fikirlər hörmətsizlik və Ola bilsin ki, təhqiramiz olub. Lakin cavabdeh dövlətin məhkəmələri iddiaçının cinayət işi üzrə vəkil qismində icraat zamanı məhkəmə iclası zalında bu iradları yerinə yetirməsi faktını nəzərə almayıblar. Onlar məhkəmə zalı xaricində təkrar deyil, məsələn, media. Məhkəmə iclası zamanı ədalət prinsipi tərəflər arasında dəlillərin azad və hətta fəal şəkildə dəyişdirilməsini nəzərdə tuturdu. Bundan başqa, bu Şərhlər əsasən Azərbaycan məhkəmələri tərəfindən İlqar Məmmədovun cinayət işi üzrə qəbul edilmiş qərarlara qarşı ərizəçinin etirazını bildirirdi. Mübahisə edilən ifadələr səsləndikdə Avropa Məhkəməsi "İlqar Məmmədov Azərbaycana qarşı" işində (İlqar Məmmədov V. Azerbaijan) (22 may 2014-cü il tarixli qərar, n 15172/13-cü il tarixli şikayət) artıq Konvensiyanın 5 və 18-ci maddələrinin pozulmasında yol verdiyi qənaətə gəlib. Sonradan "İlqar Məmmədov Azərbaycana qarşı (N 2)" əsərində (İlqar Məmmədov v. Azerbaijan) (N 2) (16 noyabr 2017-ci il tarixli qərar, n 919/15 saylı şikayəti) Avropa Məhkəməsi qərara alıb ki, məhkəmə prosesində bir sıra ciddi nöqsanlara yol verilib.
Azərbaycan Məhkəməsinin "dövlətə və dövlətçiliyə kölgə salmaq məqsədi ilə" fikir azadlığı hüququndan sui-istifadə etməsi haqqında qənaəti Konvensiyanın 10-cu maddəsinin məqsədləri üçün yerinə yetirilməyib və demokratik cəmiyyətdə fikir ifadə azadlığının məhdudlaşdırılması üçün əsas kimi qəbul edilə bilməzdi. Ərizəçinin vəkalətnamənin statusundan məhrum edilməsinə yalnız müdafiənin nümayəndələri kimi vəkillərin öz vəzifələrini həyata keçirməsinə mane ola biləcək sərt cəza kimi baxıla bilərdi. Bundan başqa, ərizəçiyə qarşı əvvəlki intizam icraatının olması onun vəkillik statusundan məhrum edilməsinə haqq qazandıra bilməzdi, çünki ərizəçinin vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnun dayandırılması qanunla nəzərdə tutulmamışdı və Avropa Məhkəməsi ərizəçinin bununla bağlı ifadə azadlığı hüququnun pozulduğunu artıq qeyd etmişdir.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan məhkəmələrinin verdiyi əsaslar ərizəçinin vəkalət statusundan məhrum edilməsi üçün işə aid olmayan və ona təyin olunmuş cəza qanuni qanuni məqsədə mütənasib deyildi.
QƏRAR
İş üzrə Konvensiyanın 10-cu maddəsinin tələblərinin pozulmasına yol verilib (yekdilliklə qəbul Olunub).
Avropa Məhkəməsi həmçinin yekdilliklə belə qənaətə gəlib ki, iş üzrə Konvensiyanın 8-ci maddəsinin pozulmasına, ərizəçinin vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olmaq hüququnun dayandırılması və sonradan Vəkil statusundan məhrum edilməsi ilə əlaqədar olaraq, yol verilib. İxtiyari tutulmalara, həbsə alınmağa və cavabdeh dövlət hakimiyyətini tənqid edən şəxslər, Vətəndaş cəmiyyəti fəalları və hüquq müdafiəçiləri barəsində digər tədbirlərin görülməsinə aid meyillərin olduğunu qeyd edən Avropa Məhkəməsi demokratik cəmiyyətdə bu iş şəraitində Vəkil statusundan məhrum etməklə Vəkil cəzalandırmaq zərurətinin nəzərdə tutulmasının xüsusilə güclü əsaslar ilə təsdiq olunduğunu vurğulamışdır.
Konvensiyanın 46-cı maddəsinin tətbiqi qaydasında. Avropa Məhkəməsi, digər məsələlərlə yanaşı, ərizəçinin peşə fəaliyyətinin bərpası məqsədi ilə tədbirlər nəzarət Nazirlər Komitəsini tərk etdi. Bu tədbirlər yerinə yetirilməli, Avropa Məhkəməsi tərəfindən müəyyən edilmiş pozuntuya görə ödənişin mümkün olduğu dərəcədə təmin edilməsi üçün vaxtında, adekvat və kifayət qədər yerinə yetirilməli idi və onlar mümkün qədər ərizəçinin vəkalət statusundan məhrum edilməzdən əvvəl olduğu əsasnaməyə qaytarılmalı idi.
KOMPENSASİYA
Konvensiyanın 41-ci maddəsinin tətbiqi qaydasında. Avropa Məhkəməsi ərizəçiyə 18 000 avro məbləğində maddi ziyan və mənəvi zərər üçün kompensasiya verib.