ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 18 ივლისის განჩინება საქმეზე „ვაზაგაშვილი და შანავა საქართველოს წინააღმდეგ“ (საჩივარი 5050375/07).
2007 წელს განმცხადებლებს დაეხმარნენ საჩივრის მომზადებაში. შემდგომში, საჩივარი დაუკავშირდა საქართველოს.
საქმეში წარმატებით იქნა განხილული საჩივარი დამოუკიდებლობის და მიუკერძოებლობის არარსებობის გამო, სამართალდამცავი პირების მიმართ საგამოძიებო მოქმედებების მიმდინარეობისას, აგრეთვე, ამ ქმედების სიმძიმესთან მიმართებაში დაწესებული ჯარიმის აშკარა დისპროპორციის. საქმე შეიცავდა ადამიანის უფლებათა და ძირითადი თავისუფლებების დაცვის კონვენციის მე -2 მუხლის დარღვევას.
საქმის გარემოებები
2006 წლის 2 მაისს განმცხადებელთა ვაჟი მოკლეს პოლიციამ. მისი გარდაცვალების შესახებ გამოძიება შეწყდა. გამოძიება შემდგომში განახლდა, ხოლო 2015 წელს, პოლიციის ხუთი მაღალჩინოსანი გაასამართლეს ორმაგ გამძაფრებულ მკვლელობაში, სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისთვის, ან სამართლიანობის ხელის შეშლაში. დადგინდა, რომ მთელი სადავო პოლიცია ემყარება ზემდგომ პოლიციელის მიერ შექმნილ დოკუმენტებს, განმცხადებლის შვილის მანქანაში მგზავრების მკვლელობის ერთადერთი მიზნით და ამით შური იძიებდა მათგან.
სამართლის კითხვები
კონვენციის მე -2 მუხლის (საპროცესო ასპექტი) შესაბამისობასთან დაკავშირებით. პირველი საგამოძიებო მოქმედებები პოლიციის ოპერაციის დასრულებისთანავე განხორციელდა იმავე ოფიცრების მიერ, რომლებიც მონაწილეობდნენ ამ ოპერაციაში. ამ ოფიცრების მიერ შეგროვებული მტკიცებულებები მოგვიანებით იქნა მოხსენიებული პროკურორების მიერ გამოძიების პირველ ეტაპზე პოლიციელების მიერ ძალის გამოყენების პროპორციულობის შესახებ. ამრიგად, შესაბამისი ორგანოების მიერ ჩატარებული პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი საგამოძიებო მოქმედებები აშკარად არ აკმაყოფილებდა დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის მოთხოვნებს და ამგვარი პროცედურული ხარვეზი ვერ გამოირჩეოდა გამოძიების შემდგომი კურსის გავლით.
პროკურატურის ორგანოებს არ სურდათ მომჩივნების ჩარევა საქმეში, მათ შესაძლებლობა მისცეს თავისუფლად ისარგებლონ მსხვერპლის აუცილებელი სტატუსით. ასეთი საპროცესო სტატუსის გარეშე, განმცხადებლებმა ვერ შეიტანეს სასამართლოს პროკურატურის გადაწყვეტილება გამოძიების შეწყვეტის შესახებ. პროკურატურის ორგანოებმა არ გაითვალისწინეს ორი დამოუკიდებელი მოწმის ჩვენება, რომლებმაც დაადასტურეს, რომ განმცხადებლის მანქანაში მყოფი მგზავრები არ ცდილობდნენ პოლიციელებისთვის შეიარაღებული წინააღმდეგობის გაწევა. ამასთან, ამ ფაქტის სათანადო შეფასება სრულიად აუცილებელი იყო იმისათვის, რომ მიეღწია ობიექტური დასკვნები პოლიციის თანამშრომლების მიერ ძალის გამოყენების პროპორციულობასთან დაკავშირებით. ეს მოსაზრებები საკმარისია იმის დასკვნამდე, რომ თავდაპირველი გამოძიების ეს ნაწილი არ იყო საფუძვლიანი, ობიექტური და, როგორც მოგვიანებით დადგინდა, რომ განაგრძო გამოძიების შედეგებმა, სრული.
2012 წელს პოლიციის ოპერაციის განახლების შემდეგ, შინაგან საქმეთა სამინისტროდან ხუთი მაღალჩინოსანი ნასამართლევი იყო, რაც მოხდა ინციდენტთან დაკავშირებით ორმაგი გამძაფრებული მკვლელობისთვის, სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისთვის, ან სამართლიანობის ხელის შეშლის გამო. ამასთან, სასამართლო არ იყო დარწმუნებული, რომ განახლებული სისხლის სამართლის საქმის შედეგებმა განმცხადებლების უფლებები საკმარისად აღადგინა. დამაკმაყოფილებელი ფაქტი იმისა, რომ განმცხადებლების ვაჟი მოკლეს დამამძიმებელ გარემოებებში მკვლელობიდან ცხრა წელზე მეტი ხნის განმავლობაში, საგამოძიებო ორგანოების მხრიდან უმოქმედობის მნიშვნელოვან პერიოდებთან ერთად, აშკარად მიუთითებს იმაზე, რომ იგი თავს არიდებს სამართლიანობას.
გამოძიების დასრულების შემდეგ, განმცხადებელმა გრძელი პერიოდის განმავლობაში, თუნდაც დაზარალებულის სტატუსის არარსებობის შემთხვევაში, თავად ჩაატარა გამოძიება, დაკითხა სხვადასხვა ძირითადი მოწმეები და შეაგროვა სხვა მტკიცებულებები. იმისდა მიუხედავად, რომ უკვე არსებობდა მატერიალური მტკიცებულებები განმცხადებლის შვილის მიმართ ძალის უკანონოდ გამოყენებაში შესაბამისი პოლიციის თანამშრომლების მონაწილეობის შესახებ, მოპასუხე მთავრობის უფლებამოსილი ორგანოები, თუმცა, თითქმის სამი წელი დასჭირდა წინასწარი გამოძიების დასრულებას და საქმის სასამართლოში წარდგენას. . მკვლელობის საქმეზე ნასამართლეობა მოგვიანებით გამოიცა, inter alia, თავად განმცხადებლის მიერ შეგროვებული მტკიცებულებების საფუძველზე.
სასამართლომ ვერ აღნიშნა, რომ განმცხადებლის მკვლელობა მისი შვილის საფლავის დაბომბვის შედეგად, გამოწვეული იყო მისი აქტიური საზოგადოებრივი საქმიანობით, რომელიც მიზნად ისახავს პოლიციის თანამშრომლების ქმედებების გარემოების გარკვევას, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან მისი შვილის გარდაცვალებისთვის. გამომძიებლის დავალების შესრულება, რომელსაც შესაბამისი ორგანოები უნდა შეესრულებინათ, განმცხადებელმა გარისკა, რომ შურისძიების მსხვერპლი გახდა. სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ წინამდებარე საქმის ტრაგიკული მოვლენები კიდევ ერთი მაგალითია იმისა, თუ რამდენად მატერიალურად შეიძლება ზიანი მიაყენოს შედეგების ნაკლებ გულმოდგინებამ ხელისუფლების მხრიდან, რომელიც პასუხისმგებელია სიცოცხლის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიებაზე, განსაკუთრებით პოლიციაში კორუფციის შემთხვევებში.
განმცხადებელს არ მიენიჭა მსხვერპლის სტატუსი, როგორც განახლებული გამოძიების ნაწილი. მისი უშეცდომობა მონაწილეობა მიიღოს სასამართლო განხილვაში მას შემდეგ, რაც მეუღლემ გარდაცვალების შედეგად (რომელიც შვილის საფლავზე ბომბი აფეთქების შედეგად გარდაიცვალა), მას არ აძლევდა პრეტენზიის მიღებას და შესაბამისი კომპენსაციის მიღებას, იმ ზიანისთვის, რომელიც მას და მის გარდაცვლილ ქმარს ჰქონდათ, პოლიციის თანამშრომლების მიერ შვილის მკვლელობის შედეგად.
იმისდა მიუხედავად, რომ აუცილებელია პატივი სცეს საშინაო სასამართლოების არჩევანს არასათანადო მოპყრობისა და მკვლელობისთვის სათანადო ჯარიმებთან დაკავშირებით, სასამართლომ უნდა ჩაერიოს საქმეებში აშკარა შეუსაბამობის შემთხვევაში, წარმომადგენელთა ქმედებების სიმძიმესა და მათზე დაწესებული სასჯელის სიმძიმეს შორის. ეს უკიდურესად მნიშვნელოვანია საზოგადოების ნდობის შესანარჩუნებლად, კანონის უზენაესობის უზრუნველსაყოფად და სახელმწიფო წარმომადგენლების უკანონო ქმედებების მიმართ ტოლერანტობის ყოველგვარი მანიფესტაციის თავიდან ასაცილებლად ან მათთან შეთქმულების გამოჩენისთვის.
განმცხადებლების საქმეში, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კანონმდებლობა უფრო მძიმე სასჯელის ან 20 წლით თავისუფლების აღკვეთას ან უვადო პატიმრობას ითვალისწინებდა, სასამართლომ თავდაპირველად ორი მსჯავრდებული პატიმრობა მიუსაჯა განმცხადებელთა შვილის მკვლელობისთვის დამამძიმებელ გარემოებებში 16 წლით თავისუფლების აღკვეთას. უფრო მეტიც, ასეთი სასჯელის დაწესებისას სასამართლომ იცოდა, რომ ამნისტიის შესახებ კანონის დებულებების ავტომატური გამოყენების შედეგად, ვადა კიდევ შემცირდება კვარტლით. შესაძლებელი იყო სინანული, რომ როდესაც შემუშავდა ამნისტიის შესახებ კანონი, კანონმდებელმა არ მიაქცია სათანადო მნიშვნელობა პოლიციელთა სერიოზული საქციელის დაუსჯელობისთვის დაუსჯელი სიმკაცრით. როდესაც სახელმწიფო წარმომადგენელი, კერძოდ სამართალდამცავი ორგანო, ნასამართლევია დანაშაულისთვის, რომელიც არღვევს კონვენციის მე -2 მუხლს, ამნისტია ან შეწყალება არ უნდა დაიშვას. როდესაც სამართალდამცავებს სიცოცხლის წინააღმდეგ სერიოზული დანაშაულისთვის დასჯისას, მოსალოდნელია, რომ ხელისუფლების ორგანოებიც უფრო მკაცრი იქნებიან, ვიდრე რიგითი დამნაშავეების დასჯა, რადგან ამ შემთხვევაში ჩვენ ვსაუბრობთ არა მხოლოდ დამნაშავეების ინდივიდუალური სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ, არამედ სახელმწიფოს ვალდებულების შესახებ, დაიცვას დაუსჯელობა კრიმინალები, მათი აზრით, იყენებენ თავიანთი ოფიციალური პოზიციის გამო და შეინარჩუნებენ საზოგადოების ნდობას და პატივისცემას სამართალდამცავების მიმართ ღეროვანი.
ორი პოლიციელისთვის, რომლებიც დამნაშავედ ცნობდნენ დამამძიმებელ მკვლელობაში, სასამართლომ არ აუკრძალა საჯარო თანამდებობის დაკავება. მათ სასჯელის მოხდის შემდეგ კვლავ შეეძლოთ შეუერთდნენ სამართალდამცავების რიგებს. თუ ამ განსაკუთრებით სერიოზული დანაშაულის ჩამდენ პირებს შეეძლოთ მომავალში შეინარჩუნოთ თანამდებობის დაკავების უფლება, ეს აბსოლუტურად მიუღებელი იქნებოდა და საზოგადოებას მისცემდა არასწორ სიგნალს. ორი პოლიციელისთვის დაწესებული სასჯელი, რომლებმაც მოკლეს განმცხადებლების შვილი და მისი მეგობარი რთულ ვითარებაში, არასათანადო განზრახვით და მხოლოდ ამ მიზნით სამართალდამცავი სისტემის გამოყენებით, არ იყო ადეკვატური ჩადენილი დანაშაულების მიმართ.
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, პოლიციის ხუთი თანამშრომლის დაგმობის მიუხედავად, სისხლის სამართლის სისტემა შორს იყო მკაცრისაგან და არ შეიძლება ითქვას, რომ მას გააჩნდა საკმარისად შემაკავებელი ეფექტი, რათა თავიდან აიცილონ მსგავსი დანაშაულების ჩადენა მომავალში.
რეზოლუცია
საქმე შეიცავდა კონვენციის მე -2 მუხლის დარღვევას (მიღებულია ერთხმად).
გადახდა
კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენებისთვის. სასამართლომ განმცხადებლებს 45 000 ევრო მიანიჭა მორალური ზიანის ანაზღაურება.
სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე -2 მუხლის დარღვევას მისი არსებითი თვალსაზრისით. საქართველოს სასამართლოებმა ნათლად დაამტკიცეს, რომ მოპასუხე მთავრობის უფლებამოსილებები პასუხისმგებელნი იყვნენ განმცხადებლების შვილის მკვლელობაზე.