Dóm ECHR frá 16. júní 2019 í máli „Julius Por Sigurporsson (v. Julius) gegn Íslandi“ (kvörtun nr. 38797/17).
Árið 2017 var kæranda til aðstoðar við undirbúning kvörtunarinnar. Í kjölfarið var kvörtuninni tilkynnt af Íslandi.
Í málinu var tekist til meðferðar kvörtun vegna niðurfellingar á sýknu af Hæstarétti Íslands án þess að æfa munnlega framburð, sem var talinn ónákvæmur og því ekki tekið tillit til hans. Málið hefur brotið gegn kröfum 1. mgr. 6. gr. Samningsins um verndun mannréttinda og grundvallarfrelsis.
Aðstæður málsins
Kærandi var ákærður fyrir samsæri sakamáls ásamt 12 öðrum starfsmönnum ýmissa tækjabúnaðarfyrirtækja. Helstu sönnunargögn sektar hans voru upptaka af símsamtali varðandi skiptast á upplýsingum um verð með einum af sakborningum.
Réttardómurinn, sem skoðaði málið, fékk munnlegan vitnisburð kæranda í viðurvist hinna meðákærðu, óháð því hvort þeir höfðu þegar gefið síðasta vitnisburðinn eða ekki. Eftir það sýknaði réttardómur kærandann á grundvelli fjarveru huglægrar hliðar corpus delicti í formi vanrækslu, sem að mati þessa dómstóls var staðfest með munnlegum gögnum hinna ákærðu.
Meðan áfrýjun málsins stóð fyrir Hæstarétti Íslands, þótt heyrn hafi verið haldin, voru sakborningar og vitni ekki heyrð aftur. Í samræmi við löggjöf Íslands hafði Hæstiréttur fulla lögsögu og gat skoðað málsatvik og lög, þar með talið sönnunargildi skjalfestra gagna, en gat ekki lagt nýtt mat á munnleg gögn sem gefin voru fyrir dómstólnum í fyrsta lagi án þess að heyra þau aftur.
Hæstiréttur Íslands komst hins vegar að þeirri niðurstöðu að aðferðin til að fá framburð meðákærðu „hafi dregið verulega úr sönnunargildi“ framburðar þeirra fyrir dómi. Í þessu sambandi áfelldi hann sýknunina gegn kæranda og dæmdi hann í níu mánaða skilorðsbundið skilorð.
Kærandi kvartaði undan því að brotið hafi verið á rétti hans til réttlátrar málsmeðferðar vegna þess að hann hefði ekki gefið munnleg sönnunargögn við skýrslutöku við Hæstarétti Íslands.
SPURNINGAR LAGSINS
Varðandi samræmi við 1. mgr. 6. gr. Samningsins. Samþykkja má að Hæstarétti Íslands hafi ekki bein skylda til að afla framburðar kæranda áður en sakfelling hans var felld. Sú staðreynd að kærandi, sem vissi að ákæruvaldið leitaði sannfæringar sinnar, bað ekki aftur um að heyra sönnunargögnin (miðað við að hann hefði slíkt tækifæri), var það ekki afgerandi: Ef bein móttaka sönnunargagna var talin nauðsynleg var áfrýjunardómstóllinn skyldur til að bregðast við eigin frumkvæði.
Þannig hafi sannfæring kæranda ekki verið byggð á nýju mati á áreiðanleika munnlegra sönnunargagna sem slíkra - í þeim skilningi að myndast áhrif á sannleiksgildi ásakana, einkum á grundvelli framferðar yfirheyrðra. Hæstiréttur Íslands komst frekar að þeirri niðurstöðu að sönnunargildi þessara fullyrðinga væri „verulega skert“ af tæknilegum eða málsmeðferðarlegum forsendum, nefnilega í tengslum við málsmeðferð til að afla sönnunargagna, einkum þar sem sakborningarnir voru staddir á þeim tíma þegar hinir sakborningarnir vitnað.
Þrátt fyrir að Hæstiréttur Íslands viðurkenndi ekki munnlega sönnunargögnina sem óhæfilega, tók hann engu að síður skýra afstöðu til áreiðanleika sönnunargagnanna og þess vegna sönnunargildi þeirra í heildarmati á sekt eða sakleysi kæranda. Í þessu samhengi var ekki hægt að ákvarða neinn verulegan mun á áreiðanleika og áreiðanleika munnlegs vitnisburðar.
Reyndar hunsaði Hæstiréttur Íslendinga, að minnsta kosti, verulegan hluta þeirra sönnunargagna, sem dómstóllinn treysti á við sýknun kæranda og rökstuddi sakfellinguna með megin, ef ekki einkarétt, mati á innihaldi símtalsins milli kæranda og eins meðákærðs.
Þrátt fyrir að samkvæmt íslenskum lögum hefði Hæstiréttur rétt til að endurmeta efnisleg sönnunargögn, vísaði tilvísun hans til þessara sönnunargagna, með fullkominni eða yfirþyrmandi útilokun skýringa sem munnlega voru gefin, óhjákvæmilega að hann yrði að leggja mat sitt að einhverju leyti í tilgangi að ákvarða hvort sannað staðreyndir hafi verið nægjanlegar til að sakfella kæranda.
Að mati dómstólsins var ekki hægt að líta á þetta sem beitingu eingöngu lögfræðilegra sjónarmiða á staðfestum staðreyndum: það fól í sér nýtt mat á sönnunargögnum í heild sinni, sem leiddi til þess að kærandi var sakfelldur á grundvelli ólíkra sönnunargagna en þeim sem dómstóllinn treysti til að sýknaði kæranda.
Út frá sjónarmiði réttlátrar málsmeðferðar og miðað við mikilvægi niðurstöðu málsmeðferðar fyrir kæranda gat Hæstiréttur því ekki tekið á réttan hátt þau mál sem áfrýjunarrétturinn átti að leysa án þess að meta með beinum hætti munnleg sönnunargagn kæranda, hins meðákærða og eins vitnanna sem voru notaður af réttardómi til almenns gagnreyndrar mats á samhenginu þar sem hið umdeilda símasamtal fór fram.
Í staðinn hafði Hæstiréttur Íslendingur tækifæri til að snúa við sýknuninni og skila málinu til nýrrar réttarhalda. Í staðinn dæmdi hann kæranda í fangelsi, þó að skilyrðum, án þess að geta metið beinlínis hegðun kæranda.
Lausn
Í málinu var brot á kröfum 1. mgr. 6. gr. Samningsins (samþykkt samhljóða).
GREIÐSLA
Með beitingu 41. gr. Samningsins. Dómstóllinn taldi að finna brot á samningnum væri í sjálfu sér næg réttlætanleg ánægja.