ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 28 მარტის განჩინება კერესელიძის წინააღმდეგ საქართველოს საქმეში (საჩივარი 3939718/09).
2009 წელს განმცხადებელს დაეხმარა საჩივრის მომზადებაში. შემდგომში, საჩივარი დაუკავშირდა საქართველოს.
საქმე გასაჩივრებულია სასჯელის მოხდის დაწყების თარიღის გასწორების გამო, ზეპირი მოსმენის გარეშე. ამ საქმემ დაარღვია ადამიანის უფლებათა და ძირითადი თავისუფლებების დაცვის შესახებ კონვენციის მე -6 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნები. ადამიანის უფლებათა და ძირითადი თავისუფლებების დაცვის კონვენციის მე -5 მუხლის დარღვევა არ არსებობს.
საქმის გარემოებები
განმცხადებელი გაასამართლეს მკვლელობაში და მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა 20 წლის ვადით (შემდგომში - პირველი წინადადება). განმცხადებელი მოგვიანებით იქნა დამნაშავედ თავისუფლების აღკვეთის ადგილიდან გაქცევის მცდელობისთვის და მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა ოთხი წლისა და ექვსი თვის ვადით (შემდგომში - მეორე წინადადება). სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ სასჯელის სასჯელი მეორე ნაკადის ჩადენის დღიდან დაიწყო.
მას შემდეგ, რაც ამ ინსტანციის სასამართლომ მიიღო პირველი ინსტანციის სასამართლომ, შეიმუშავა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის დებულებები, რომლებიც განისაზღვრა სასჯელის საერთო ჯარიმში, რომლის თანახმად, საბოლოო ჯარიმა სასჯელთა საერთო ჯამში უნდა გამოითვალოს მოგვიანებით განაჩენის გამოტანიდან.
საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ, როდესაც განმცხადებლის საჩივარს განიხილავდა, პირველი დანაშაულის ჩადენისთვის სასჯელი 15 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით შეამცირა და აღიარა, რომ განმცხადებლის სასჯელი ჯარიმების საერთო ჯამში, მეორე დანაშაულის ჩადენის დღიდან დაიწყო.
შესაბამისად, განმცხადებლისთვის დაკისრებული სასჯელი ამოიწურა 2010 წლის 29 სექტემბერს.
სააპელაციო სასამართლომ დააკმაყოფილა განმცხადებლისთვის დაკისრებული მეორე წინადადება და დაადგინა, რომ მან უნდა შეეფარებინა თავისი სასჯელი სასჯელის ჯამების საფუძველზე, რომელიც მეორე დანაშაულის ჩადენის დღეს დაიწყო. იმ დროს, როდესაც საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ განიხილა განმცხადებლის საჩივარი იურიდიულ საკითხებზე, სააპელაციო სასამართლომ, წერილობითი ფორმით და მხარეთა მონაწილეობის გარეშე, გადაწყვიტა შეცდომა შეცვალოს გადაწყვეტილებაში: გადაწყვეტილების შეცვლის თარიღად დაინიშნა ის თარიღი, საიდანაც დაიწყო სასჯელის ჯარიმა. ბოლო სასჯელი.
საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ დააკმაყოფილა განმცხადებლის მეორე სადავო განაჩენი. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ სააპელაციო სასამართლომ არ გაითვალისწინა განმცხადებლისთვის დაკისრებული პირველი სასჯელის ვადის შემცირება. მან გაითვალისწინა სააპელაციო სასამართლოს გამოსწორებული განჩინება და აღიარა, რომ განაჩენთა ჯამში გადაანგარიშებული სასჯელის ვადა დაიწყო იმ წამიდან, როდესაც ჩადენილი იყო მეორე დანაშაულის ჩადენისათვის. ეს სასჯელი ამოიწურა 2013 წლის 12 აპრილს, მაგრამ განმცხადებელი გაათავისუფლეს უფრო ადრე, 2013 წლის იანვარში.
განმცხადებლის მოთხოვნა შეცდომების გამოსწორების შესახებ უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით, სასჯელის მთლიანობის შესახებ სასჯელის დაწყების თარიღთან დაკავშირებით, უარყოფილ იქნა.
სამართლის კითხვები
კონვენციის მე -6 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისობასთან დაკავშირებით. (ა) კონვენციის მე -6 მუხლის პირველი პუნქტის გამოყენება. სასჯელის დაწყების თარიღის შესწორება განმცხადებლისთვის, რომელიც განმცხადებელმა მიანიჭა სასჯელის განაჩენის გამოტანილ განაჩენში, განისაზღვრა მისი განთავისუფლების სავარაუდო თარიღზე. საკითხი იმის შესახებ, რამდენად შეცდომა იყო მიღებული წინა გადაწყვეტილებებში და გადაწყვეტილებებში, საკმარისად აშკარა იყო და შეცდომის გამოსწორების მექანიზმის გამოყენებით მისი გამოსწორება შესაძლებელი იყო, სულ მცირე, სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაცია ჰქონოდა. შესაბამისად, განმცხადებლის საქმეში გამოყენებულ სასამართლო გადაწყვეტილებებში შეცდომების გამოსწორების პროცედურამ, თავისი ბუნებით, გავლენა მოახდინა განმცხადებლისთვის დაკისრებული სასჯელის განსაზღვრაზე, როგორც მის საქმეში სისხლის სამართლის პროცესის ნაწილი. შესაბამისად, კონვენციის მე -6 მუხლის პირველი პუნქტი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მოცემულ შემთხვევაში.
(ბ) დამსახურება. განმცხადებლის არგუმენტები საქმის სპეციფიკურ გარემოებებთან დაკავშირებით, მაგალითად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით უფრო ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, რომელიც მიუთითებს იმ თარიღზე, რომელიც განაჩენის საფუძველზე გამოვიდა (ეს გადაწყვეტილება აშკარად არ იყო გათვალისწინებული), იქნება თუ არა სააპელაციო სასამართლო. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 615-ე მუხლის მოქმედების ფარგლები (შემდგომში - საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი) (რომელიც არეგულირებდა კორექტირების განხორციელების შეზღუდვებს), და რამდენად შეიძლება გასაჩივრებულიყო სააპელაციო სასამართლოს შეცვლილი გადაწყვეტილება, სამართლებრივი სტატუსის გაუარესება განმცხადებლის განცხადებებმა, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულებების დარღვევით, დააკმაყოფილა მისი საჩივარი სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე განხორციელებული კორექტირების შესახებ, ყოველ შემთხვევაში, არაგონივრული, და მოითხოვა ამ საკითხის განხილვა საქართველოს სასამართლოებში, საპირისპირო პროცესის ფარგლებში.
ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ შეცვლილი გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართლომ მიიღო განმცხადებლის მონაწილეობის გარეშე და მას გადაეცა მას საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება. მართლაც, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ გააცნობიერა სააპელაციო სასამართლოს შეცვლილი გადაწყვეტილება და იგი აშკარად დათანხმდა ამ გადაწყვეტილებას, აშკარად რომ აღნიშნა სასჯელის დაწყების შესწორებული თარიღი, საერთო ჯარიმებისთვის. ამასთან, იმ დროისთვის, როდესაც სააპელაციო სასამართლომ შეცვალა გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართლომ მიიღო, განმცხადებლის საჩივარი იურიდიულ საკითხებთან დაკავშირებით უკვე გაგზავნილი იყო საქართველოს უზენაეს სასამართლოში. ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ საქმე ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა, განმცხადებელს პრაქტიკულად არ შეეძლო გაეცნოს სააპელაციო სასამართლოს მიერ გამოსწორებული გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებით და წარმოადგინა თავისი არგუმენტები გარდა ადრე წარდგენილი საჩივრის ან ცალკეული სარჩელის შესახებ, შეცვლილი განაჩენის გამოქვეყნების თარიღის შესახებ საერთო შემადგენლობაში. სასჯელები და მისი შესაბამისობა საქართველოს კანონმდებლობასთან.
განურჩევლად იმისა, განიხილეს თუ არა საკითხის განხილვა სამართლიანობაზე წვდომის უფლების თვალსაზრისით, ან ზეპირი მოსმენის უფლება, საკითხის არსი იმაში მდგომარეობს იმაში, რომ სასამართლო გადაწყვეტილებებში შეცდომების გამოსწორების პროცედურის გამოყენებასთან დაკავშირებით, განმცხადებელს მიმართავდა იმგვარად, რომ მას ჩამოერთვა შესაძლებლობა საკუთარი არგუმენტები წარმოედგინა რაც შეეხება სასჯელის დაწყების თარიღის ცვლილებას, სიტყვიერი ან წერილობითი წინადადებების მთლიანობიდან გამომდინარე, განმცხადებლის წინააღმდეგ აღძრული სისხლის სამართლის საქმის განხილვა გახდა უსამართლო.
რეზოლუცია
ამ შემთხვევაში დაირღვა კონვენციის მე -6 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნები (ერთხმად მიიღეს).
რაც შეეხება კონვენციის მე -5 მუხლს. განმცხადებელი დააპატიმრეს კომპეტენტური სასამართლოს მიერ გამოტანილი სასჯელის საფუძველზე. ამასთან დაკავშირებით, აუცილებელი იყო იმის განხილვა, არის თუ არა გადაწყვეტილება სასჯელის დაწყების თარიღის შეცვლის განაჩენის საფუძველზე, დაარღვია სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ადრე წარმოებაში, რაც სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის მე -6 მუხლის დარღვევაა, „კანონიერების” მოთხოვნა კონვენციის მე -5 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.
მოცემულ შემთხვევაში, აუცილებელი იყო იმის დადგენა, ჰქონდა თუ არა განმცხადებელს ”კანონიერად” მისი თავისუფლების აღკვეთა ისეთი ვადით, რომელიც რეალურად გაიზარდა სასჯელის დასრულების შემდეგ, შეიცვალა სასჯელის საერთო ჯამში. ამასთან დაკავშირებით, იბადებოდა კითხვა, არის თუ არა საქართველოს სასამართლოების მიერ დაშვებული შეცდომა სასჯელთა საერთო ჯამით დაკისრების თარიღთან დაკავშირებით, აშკარა, რის შედეგადაც ამ შეცდომის გამოსწორება მოსალოდნელი და დასაშვები იყო, კანონის და პრაქტიკის შესაბამისად, რომელიც ეხებოდა ამ პერიოდში საქმის გარემოებებთან, ან ასეთი კორექტირება სცილდებოდა კანონის შესაბამის დებულებებს.
ერთი მხრივ, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში, დამატებით შეტანილი ცვლილებით, როდესაც განმცხადებელმა ჩაიდინა მეორე დანაშაული, პირდაპირ არ მიუთითებია სასჯელის დაწყების თარიღი, საერთო ჯარიმების საფუძველზე. თავის მხრივ, სასამართლოს გადაწყვეტილებაში შეცდომების შემდგომი კორექტირება აშკარად დაეფუძნა, თუმც ირიბად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შესწორებულ ვერსიას, რომელშიც ნათლად იყო ნათქვამი, რომ სასჯელის საფუძველზე სასჯელის დაწყების თარიღი იყო საბოლოო განაჩენის თარიღი. სხვა საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების გამო, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ შესაბამისი დებულება შეიძლება იყოს უკუქცევითი. ამ გადაწყვეტილებას წინ უძღოდა როგორც სააპელაციო სასამართლოს მიერ სასამართლოს გადაწყვეტილებაში შესწორებების შეტანა, ასევე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღება განმცხადებლის საქმეში.
შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლობის გამოყენების პროგნოზირების საკითხს საერთო ჯარიმების განაჩენის დაწყების თარიღთან დაკავშირებით არ განიხილებოდა საქართველოს სასამართლოები, განაჩენი გამოსწორდა, სავარაუდოდ, სხვა საქმეზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ განმარტებული განმარტების შემდეგ. ასეთ გარემოებებში, სასამართლოს უფლება არა აქვს მიიღოს დაშვებები, რაც ეხება განმცხადებლის თავისუფლების აღკვეთას 2010 წლის 29 სექტემბრის შემდეგ, რაც განხორციელდა კანონმდებლობისა და პრაქტიკაში მოქმედი პრაქტიკის საფუძველზე, ამ პერიოდის განმავლობაში. შესაბამისად, განმცხადებლის ყოფილმა პირმა თავისუფლების აღკვეთა არ დაარღვია ქართული კანონი.
სასამართლომ ადრე უარყო არგუმენტი, რომ კონვენციის მე -6 მუხლის თითოეული დარღვევა იწვევს კონვენციის მე -5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე -6 მუხლის დარღვევა, იგი არ მიიჩნია, რომ დარღვევის ბუნებამ გაანადგურა კონვენციის ამ მუხლით გარანტირებული უფლების საფუძველი. ამრიგად, კონვენციის მე -6 მუხლის დარღვევა არ წარმოადგენს მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის აშკარა უარყოფას.
შესაბამისად, განმცხადებლის თავისუფლების აღკვეთა გამართლდა კონვენციის მე -5 მუხლის პირველი პუნქტის (ა) ქვეპუნქტის შესაბამისად.
რეზოლუცია
ამ შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია კონვენციის მე -5 მუხლის მოთხოვნებს (ერთხმად იქნა მიღებული) დარღვევა.
გადახდა
კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენებისთვის. სასამართლომ განმცხადებელს მიანდო 1,500 ევრო (ევრო) მორალური ზიანის ანაზღაურებისთვის.