Wyrok ETPCz z 20 września 2018 r. W sprawie Sloska i Rybitskaya (Sloska i Rybicka) przeciwko Polsce (skargi nr 30491/17 i 31083/17).
W 2017 r. Wnioskodawcom pomagano w przygotowywaniu skarg. Następnie skargi zostały skonsolidowane i przekazane Polsce.
W sprawie skargi skarżących dotyczące ekshumacji w sprawie karnej bez ich zgody jako członków rodzin zmarłych są przedmiotem odwołania. Sprawa naruszyła wymogi art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.
OKOLICZNOŚCI SPRAWY
10 kwietnia 2010 r. Rozbił się samolot Polskich Sił Powietrznych, przewożąc delegację państwa polskiego, w tym prezydenta Polski i szereg wysokiej rangi urzędników, zabijając na pokładzie wszystkich 96 osób. Skarżący to wdowy dwóch osób, które zginęły w tej katastrofie lotniczej.
W 2016 r. Prokurator Prokuratury Generalnej w Polsce postanowił wyznaczyć grupę ekspertów międzynarodowych i kryminalistycznych do przeprowadzenia sekcji zwłok 83 ofiar katastrofy (ciała dziewięciu kolejnych ofiar zostały już ekshumowane, a ciała czterech zostały poddane kremacji). Prokurator orzekł również, że ciała zostaną ekshumowane w dniach określonych odrębnym rozkazem. Skarżący sprzeciwiali się ekshumacji ciał swoich mężów i wnieśli skargi tymczasowe przeciwko decyzji prokuratora. Sąd Rejonowy w Warszawie orzekł, że skoro artykuł 210 polskiego kodeksu postępowania karnego nie zawiera wymogu kontroli sądowej decyzji prokuratora o ekshumacji ciała zgodnie z tym artykułem kodeksu, jest to sprzeczne z konstytucją i wymogami konwencji i przekazuje sprawę do polskiego Trybunału Konstytucyjnego. Postępowanie w sprawie głównej zostało zawieszone do czasu wydania decyzji przez Trybunał Konstytucyjny. Próba uzyskania przez skarżących nakazu przez sąd cywilny zakończyła się niepowodzeniem.
Ekshumacja została przeprowadzona w 2018 r.
PYTANIA PRAWNE
W odniesieniu do zgodności z ustępem 1 artykułu 35 Konwencji (wyczerpanie środków krajowych). Trybunał Europejski oddalił wstępny sprzeciw władz polskich, że skarżący nie wyczerpali krajowych środków odwoławczych. Przeniesienie kwestii prawnej do Trybunału Konstytucyjnego zawiesiło jedynie rozstrzygnięcie tymczasowej skargi skarżących przez Sąd Okręgowy w Warszawie, a ekshumacja została przeprowadzona niezależnie od postępowania skarżących.
W odniesieniu do zgodności z art. 8 konwencji. (a) Zastosowanie prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Europejski Trybunał nie rozpatrywał jeszcze osobno skarg dotyczących zastosowania art. 8 Konwencji do przypadków ekshumacji wbrew woli członków rodziny zmarłego w sprawie karnej. Bezsporne było, że art. 8 konwencji miał zastosowanie do sprawy. Pytanie brzmiało, czy prawo do poszanowania pamięci zmarłego krewnego, uznane przez polskie prawo, powinno być uważane za część życia rodzinnego. Chociaż realizacja praw do życia prywatnego i rodzinnego gwarantowana przez art. 8 Konwencji była głównie związana ze stosunkami między żywymi ludźmi, Trybunał Europejski stwierdził wcześniej, że pewne punkty dotyczące sposobu traktowania ciała zmarłego, a także możliwość uczestniczenia w pogrzebie i hołd dla grób należał do zakresu prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Biorąc pod uwagę swoje orzecznictwo, Trybunał orzekł, że okoliczności sprawy mieszczą się w zakresie prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.
(b) Zalety skargi. Ekshumacja ciał mężów skarżących zakłóciła ich prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Ingerencja, której dotyczy skarga, opierała się na przepisach krajowych, a mianowicie na artykule 210 polskiego kodeksu postępowania karnego.
W odniesieniu do jakości prawa polskie władze musiały znaleźć odpowiednią równowagę między wymogami skutecznego dochodzenia przewidzianego w art. 2 Konwencji a ochroną prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego stron sprawy i innych zainteresowanych stron. Jednakże mogą zaistnieć okoliczności, w których ekshumacja może być uzasadniona, nawet jeśli członkowie rodziny sprzeciwiają się temu. Chociaż w niniejszej sprawie dochodzenie dotyczyło wyjątkowej wagi naruszenia, które wpłynęło na funkcjonowanie całego państwa, Trybunał bierze pod uwagę znaczenie interesu skarżących w poszanowaniu ciał ich mężów.
Prokurator wydał nakaz ekshumacji ciał mężów skarżących. Podejmując tę decyzję, prokurator nie powinien, zgodnie z kodeksem postępowania karnego, ocenić, czy możliwe było osiągnięcie celów wyznaczonych przez mniej restrykcyjne środki, ani ocenić możliwe konsekwencje kwestionowanego środka dla życia prywatnego i rodzinnego skarżących. Ponadto decyzja prokuratora nie podlegała odwołaniu w sądzie karnym ani innej weryfikacji przez inny niezależny organ publiczny.
Skarżący próbowali uzyskać nakaz sądowy w celu zapobieżenia ekshumacji. Sąd cywilny odrzucił jednak ich wnioski, stwierdzając, że prokurator wykonywał swoje obowiązki zgodnie z wymogami kodeksu postępowania karnego. Sądy cywilne nie oceniły konieczności kwestionowanego środka i nie porównały ingerencji wynikającej z decyzji prokuratora z interesami skarżących zagwarantowanymi w art. 8 Konwencji.
Biorąc pod uwagę powyższe, Trybunał Europejski stwierdził, że polskie ustawodawstwo nie zawiera wystarczających zabezpieczeń przed arbitralnością w stosunku do decyzji prokuratora o przeprowadzeniu ekshumacji. Polskie ustawodawstwo nie przewidywało mechanizmu kontroli proporcjonalności ograniczeń gwarantowanych przez art. 8 Konwencji w zakresie praw odpowiednich osób wynikających z decyzji prokuratora. Skarżący zostali zatem pozbawieni minimalnej ochrony, do której byli uprawnieni.
ROZDZIELCZOŚĆ
Sprawa stanowiła naruszenie art. 8 konwencji (przyjętego jednogłośnie).
PŁATNOŚĆ
W zastosowaniu art. 41 Konwencji. Europejski Trybunał przyznał każdemu ze skarżących 16 000 euro z tytułu szkody niemajątkowej.